CUMA OBUZ / İSTANBUL
ABD Uzmanı Şanlı Bahadır Koç, Doğu Akdeniz ekseninde yaşanan krizlerin Türkiye'ye karşı oluşturulan İsrail-Yunanistan-Rum Kesimi bloğuna bağladı. Karar.com editörüne bölgede değişen dengeleri yorumlayan Koç, bu bloğu oluşturan ülkelerin birbirleri ile istihbarat paylaşımına dikkat çekti.
-Doğu Akdeniz'de yaşanan gerilim ne anlama geliyor, bölge tam olarak neden gergin?
Türkiye'ye karşı İsrail-Yunanistan-Rum Kesimi arasında son 3-4 yılda ciddi bir blok oluştu. Bunlar arasında en üst düzeyden teknokrat düzeyine inanılmaz sıklıkta temas, zirve, anlaşma, ortak bildiri, askeri işbirliği, tatbikat, birbirlerinin üslerini ziyaret, hava sahalarını kullanma haberleri çıktı bu dönemde.
İSTİHBARAT PAYLAŞIMI DA YAPIYORLAR
Muhtemelen daha yakından takip edenler silah satışına dair şeyleri de yakalamışlardır. Ve neredeyse kesinlikle istihbarat paylaşımı da yapıyorlar. Bu ülkeler enerji konusunda beraber hareket etmeye karar vermiş durumdalar. Bilmediğimiz ise askeri bir çatışma anında birbirlerinin yardımına da koşacaklarına dair gizli anlaşmalar da yaptılar mı? İsrail, Türkiye ile normalleşme umudunu kaybedince Türkiye karşıtı aktörlerle arasını daha da düzeltti. Bu Türkiye karşıtı gruba aynı derece ve şekilde olmasa da Mısır, BAE ve Suudlar da dahil.
ABD ÜSLERİ YUNANİSTAN'A KAYABİLİR
-ABD'nin Doğu Akdeniz'deki planı ne? İran ile yaşanan kriz bağlamında Doğu Akdeniz'in önemi nedir?
ABD politikası üzerindeki İsrail etkisinin büyüklüğü açık. ABD petrol şirketleri Doğu Akdeniz'de aktif. Ayrıca son dönemde sorun yaşadığı Türkiye'yi buradan da sıkıştırmak istiyor olabilirler. ABD ile Türkiye kopuş yaşarsa ABD bazı üslerini Yunanistan'a taşıyabilir. O nedenle de ağırlığını o tarafa daha çok koyuyor olabilir.
İran'ın a) Suriye'de askeri varlığı var, b) Hizbullah'la ittifakı var, c) ayrıca burada İsrail var. d) son dönemde Rusya da bir tür Doğu Akdeniz gücü oldu.
HEM S-400 HEM F-35 ÖNCE İSRAİL İÇİN RİSK
ABD'nin bütün bu unsurları takip etmek, caydırmak, korkutmak ve İsrail'e destek olmak için burada bulunması anlaşılır. Doğu Akdeniz'den gerekirse İran'ı da vurabilir ama tabii zaten bölgede İran'a daha yakın üs ve kuvvetleri olduğu için buna pek gerek yok.
-Doğu Akdeniz'de sondaj yapan Türkiye'nin bu gerginlikteki durumu nedir?
Dış politikada yalnız kaldığımız kesin. Bir gerilimde üzerimize çullanabilirler ve krizde ne olduğunu anlamadan denizde askeri bir başarısızlık yaşayabiliriz. Bu yüksek ihtimal anlamında demiyorum ama bu risk var. Türkiye FETÖ nedeniyle biliyorsunuz ciddi bir askeri personel kaybı verdi. O pozisyonların hemen doldurulması mümkün değil. Ayrıca ekonomik kriz, iç siyasi kutuplaşma, dikkat dağınıklığı, dış siyasette yalnızlık, Suriye'de birçok yerde güç ve asker kullanıyor oluşumuz ve diplomatik kadrolarda da yaşadığımız kayıplar vs. bunlar hepsi birleştiğinde Türkiye karşıtları için umutlandırıcı olabilir.
-Türkiye ve ABD arasında yaşanan S-400 ve F35 krizinin Doğu Akdeniz ile ilgisi var mı?
Birinci derecede yok. Ama Türkiye hem F-35 hem de S-400 sahibi olsa birçok başka eksik ve sorununa rağmen epey ciddi bir askeri güç haline gelebilir, öyle görünebilir ve bu da başkalarının yanında İsrail'i tedirgin eder. İsrail olmasa da ABD Türkiye'nin F-35 almasını istemez ama belki tepki bundan az veya çok daha sınırlı olurdu.
İsrail için S-400 aşılmaz bir engel değil muhtemelen ama tabii hayatlarını zorlaştırabilir. Kısmen konu dışı ama ama benim görebildiğim kadarıyla İsrail Suriye hava sahasında Rusya ile yaşadığı bilek güreşinden galip çıktı, ona oradaki esas horoz olduğunu kabul ettirdi. İsrail ile bozuşmak istemeyen Putin (bir kısım generalinin istediğinin aksine) İsrail ile gerilimi düşürdü. Bunda başka şeylerin dışında İsrail'in kibarca verdiği "Biz gerekirse bu S-400'lere rağmen de operasyon yapabiliriz, zorlansak da, ama bu durumda senin raconun yara alır" gibi verdikleri mesaj etkili oldu diye tahmin ediyorum.
TÜRKİYE'DE RUS ÜSSÜ İHTİMALİ
Son olarak şunu diyeyim, işler o noktaya gelecek mi bilmem, ama Türkiye Batı'dan kapıyı ardından çarpıp ayrılır ve Rusya ile ilişkiyi 2-3 basamak yukarı çıkarıırsa bölgede dengeler epey değişebilir. Bu olacak ya da olmalı anlamında söylemiyorum elbette. Zor ama artık imkansız değil. O durumda şu an belki bilim-kurgu senaryosu gibi gelecek fakat Türkiye'de Rus üssü ihtimali bile gündeme gelebilir. Paramla iddiaya girsem böyle bir şeyin gerçekleşme ihtimali kaç diye düşünürüm, belki %5-6 ama %1 değil.
SINIRLI BİR SAVAŞ ÇIKABİLİR
-Suriye'de İdlib, Doğu Akdeniz'de Kıbrıs, Körfez'de İran ve Araplar... Sizce buradan küresel bir savaş çıkma ihtimali var mı?
Küresel yok. Sınırlı olabilir ama onlar da çok yüksek ihtimal değil bence. Tabii kısa vade için söylüyorum. Trump bunu istemese de İran'a çok sınırlı bir saldırı yapma ihtimali var, özellikle İran tankerlere bir şey yapmaya devam ederse. Bu son Japon tankeri ile ilgili yaşananlar ABD-İsrail kaynaklı "film" olabilir mi, savaş çıkarmak için tezgah? olabilir ama İran'ın yapmış olma ihtimali daha yüksek. Daha önce yaptı. Sıkışmış ve kandırılmış hissediyor.
TRUMP, SEÇİM ÖNCESİ SAVAŞ İSTEMEZ
Trump, seçim sathına girerken ne savaş ne de petrol fiyatlarının artmasını ister. İran da bunu biliyor ve "senden korkmuyorum, sana hayatı zorlaştırabilirim" demek istiyor. Yukarıda dediğim gibi Trump raconu kurtarmak için "kısa bir vuruş yapıp zafer ilan etmeye" ikna edilebilir mi? Belki ama sanmam bunun kontrolsüz bir tırmanmaya dönüşebileceğini görebilir. Biz de Akdeniz'de birşeyler yaşayabiliriz ama küresel boyuta sıçramaz herhalde.
ABD VE AVRUPA GEMİLERİ RUMLARIN YANINDA BAYRAK GÖSTEREBİLİR
En fazla ABD ve Avrupa gemileri Rumların yanında bölgede bayrak gösterebilirler. Kendi küçük ama psikolojik etkisi büyük olacak bir şey yaşayabiliriz. Ama küresel savaş derseniz; yok, hayır derim. Çünkü küresel savaş deyince bir şekilde Rusya ve/veya Çin'in de dahil olabileceği bir şeyi anlıyorum. Bunun da henüz zemini oluşmadı.