17 Eylül 2018 tarihinde Rusya’nın Soçi kentinde bir araya gelen Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Rusya lideri Putin, 3 milyonu aşkın sivilin sıkışıp kaldığı İdlib’te gerilimi azaltma bölgesi altında bir ateşkes sağlamış, dünyanın diken üstünde beklediği büyük savaşa geçici olarak dur demişti. Ancak bu anlaşmanın imzalanmasının ardından Şam yönetimi defelarca atekeşkesi ihlal etmiş, bölgede bulunan TSK’nın 9 No’lu gözlem üssüne yapılan bir saldırıda de 1 asker şehit olmuş 3’ü de yaralanmıştı.
BM’nin giderek yükselen tansiyon sonrası ‘Yüzyılın trajedisi yaşanabilir’ uyarısı yaptığı bölgede diplomatik çalışmalarını yoğunlaştıran Ankara’nın baskısıyla hassas bir dengede ilerleyen ateşkes 10 gün önce Rusya destekle Şam ve İran güçlerinin büyük saldırısıyla yeni bir aşamaya geçti. İdlib’e açılan en stratejik ilçe olan ve ‘idlib’in kale kapısı’ olarak tanımlanan Khan Şeyhun’a yönelik saldırıların 10’uncu gününde Şam güçleri kasabayı kontrol altına almaya başardı. Kentin güneyinde kalan ve İdlib çevresineki 12 gözlem üssünde biri olan TSK’nın 9 No’lu Morek üssü de böylece Şam ve müttefiklerinin kuşatması altında kaldı. Bölgede muhalifler ile Şam ve müttefikleri arasındaki çatışmalar şiddetinde hız kesmeden sürerken Khan Şeyhun’un kuzeyindeki 8 No’lu Sirman Gözlem Üssü de Esad güçlerinin hava saldırılarına hedef oldu. Kaynaklar üssün 300 metre yakınlarına yapılan saldırıda can ve mal kaybının yaşanmadığını bildiriyor.
Taraflar arasındaki çatışmalar yayılırken Moskova’dan garip bir açıklama geldi. Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova, “İdlib’de hem teröristlerle mücadele etmeyi hem de sivillerin güvenliğini sağlamayı amaçlayan tüm anlaşmalara sıkı şekilde uymanın önemli olduğunu” söyledi. İdlib konusunda Rusya ile Türkiye arasında imzalanan Soçi mutabakatının önemine dikkati çeken Zaharova “İdlib’de hem teröristlerle mücadeleyi sürdürmeyi hem de sivillerin güvenliğini sağlamayı amaçlayan tüm anlaşmalara sıkı bir şekilde uymanın önemli olduğunu düşünüyoruz. Bu bağlamda, 17 Eylül 2018 tarihli Soçi mutabakatı çerçevesinde Türkiye ile etkileşime devam edeceğiz. Türk tarafı ile anlaşmalarımız var. Onların uygulanmasına bağlıyız. Her şey planlandığı gibi gitmiyor fakat bunun yanı sıra üzerinde anlaşmaya vardığımız konularda ayarlama yapmak için Türk meslektaşlarımızla temas halindeyiz. Her şey siyasi, diplomatik ve askeri siyasi düzlemde yatıyor. Geleneksel araçlar olmadan, basit bir şekilde bu sorunu çözmek mümkün değildir” dedi.
MOSKOVA’NIN TAVRINDA DİKKAT ÇEKEN DEĞİŞİM
Türkiye ile Suriye’de çözüm için Astana Zirvesi formatına imza atan Rusya uzun süredir yakın bir ilişki profili çizdiği Ankara ile ilişkilerinde ciddi bir ton değişikliğine gitti. 72 saat önce Paris’te Fransa Cumhurbaşkanı Macron ile kritik bir zirve yapan Rusya lideri Putin, İdlib için sert mesajlar verdi. Macron’un ‘Soçi mutabakatına uyulsun’ çağrısına Putin’in mesajı yaşanan krizin derinliğini gösterdi: “Suriye’de, bir bölgenin askerden arındırılması konusunu konuştuğumuzda Soçi’de, bölgenin yüzde 50’si teröristler tarafından kontrol ediliyordu. Şimdi yüzde 90’a ulaştı. Bu son derece tehlikeli bir gelişme. Bizim askeri üssümüze İdlib üzerinden saldırı girişimleri oldu. Daha da tehlikelisi, militanların bu bölgeden dünyanın diğer bölgelerine aktarıldıklarını görüyoruz. Bu nedenle Suriye ordusunun bölgedeki terörle mücadelesini ve bu bölgenin terörist eylemlerden arındırılması çabasını destekliyoruz.”
Moskova’da konuyu değerlendiren Rus Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov da bu konuda oldukça sert mesajlar verdi: Gerilimin tırmanmasının suçlusu, teröristlerdir. İdlib’de teröristleri ortadan kaldırma uygulaması devam edecek. Türk askerlerinin İdlib’deki varlığı teröristlerin saldırmasının önünü kesemedi. Rus savunma yetkilileri İdlib’deki duruma ilişkin olarak Türk meslektaşları ile her gün temas halinde. Buradan saldırılar olması halinde -bu saldırılar ister Suriye ordusuna ister sivillere isterse de Hmeymim’deki hava üssümüze yönelik olsun- hepsini sert bir biçimde bastıracağımızı açık bir biçimde söylemiştik. Söz konusu saldırılara cevap vereceğimiz konusunda Türk meslektaşlarımızı önceden uyarmıştık. Buna son verilemez, zira İdlib hususundaki anlaşma (Soçi Mutabakatı) teröristlere karşı ateşkes yapılmasını içermiyor...”
ŞAM'DAN 'İNSANİ' KORİDOR HAMLESİ
Suriye ordusu, İdlib’in Soran bölgesini ve Hama’nın kuzeyini terk etmek isteyen siviller için güvenlik koridoru açtı. Suriye devlet haber ajansı SANA tarafından duyurulan haberde, muhaliflerin kontrolündeki Soran ve Hama bölgesinden ayrılmak isteyen siviller için insani koridor açıldığına yer verildi. Suriye Dışişleri Bakanlığındaki kaynaklara dayandırılan haberlerde, “Soran’da siviller için insani koridor açıldı” denildi. İnsani koridor, rejim yanlısı güçlerin havadan ve karadan saldırılar düzenlediği İdlib’in güneyi ve Hama’nın kuzeyindeki sivillerin bölgeyi terk etmesini amaçlıyor. Birleşmiş Milletler, bölgedeki saldırıların artmasından bu yana yaklaşık 400 bin sivilin bölgeyi terk ettiğin açıklamıştı. Öte yandan insan hakları grupları ve Suriye’deki muhalifler on binlerce kişinin Suriye ordusunun İdlib’e yönelik ilerlemesi üzerine Türkiye sınırına gittiğini belirtti. Reuters haber ajansı bölgedeki kişilerle konuştuğu haberinde araçların akışının sürekli devam ettiğini kaydederken kurtarma ekiplerinde çalışanlar dört gün içinde en az 60 bin insanın bölgeden kaçtığını söyledi.
9 NO'LU ÜSSÜN ÇEVRESİ ESAD'IN DENETİMİNDE
Esad güçlerinin kuzey ve güneyden başlattıkları operasyonla ele geçirdiklerin Khan Şeyhun bölgesindeki TSK’nın 9 No’lu Morik gözlem üssü de Esad, İran ve Rus güçlerinin kuşatması altında kaldı. Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın’nın ‘Boşaltmayacağız’ dediği üste 200’e yakın askeri olduğu belirtiliyor. Üsse giden bütün yollar şu an için kapalır. Askerlerin lojistiklerinin nasıl karşılandığı ise bilinmiyor. Öte yandan Khan Şeyhun’un doğusundaki Maaret el Numan’daki 8 No’lu Sırman Gözlem üssünün 300 metre yakınına da dün hava salırısı düzenlendi. Saldırıda üste can ve mal kaybı yaşanmadı.
10 MADDELİK SOÇİ MUTABAKATı
Moskova’nın İdlib’i yeniden bir savaş sahasına çevirdikten sonra hatırladığı Soçi Mutabatatı 17 Eylül 2018’de Rusya’nın Soçi kentinde Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Rusya lideri Putin tarafından imzalanmıştı. Aslında mutabakat yine Türkiye ve Rusya arasında 4-5 Mayıs 2017’de Astana Zirvesi’nde yapılan İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi anlaşmasının bir devamıydı. Ancak Soçi’de imzalanan mutabakata Esad güçleri neredeyse hiç uymadı. 4 milyona yakın sivilin yaşadığı İdlib’e yönelik saldırılarını sürekli artıran Esad güçlerinin bu bomabrdımanlarında toplam bini aşkın sivil hayatını kaybetti. 17 Eylül 2018’de imzalanan Soçi mutabakatının açıklanan 10 maddesi ise şöyleydi:
1. İdlib gerginliği azaltma bölgesi korunacak. Türkiye’nin gözlem noktaları güçlendirilecek.
2. Rusya Federasyonu, İdlib’de askeri operasyonlar ve saldırılardan kaçınılması için gerekli önlemleri alacak ve mevcut statüko korunacak.
3. Silahsızlandırma bölgesi oluşturulacak, bölge 15-20 km olacak.
4. Silahsızlandırma bölgesinin sınırları, sahadaki çalışmalarla belirlenecek.
5. Tüm radikal terörist gruplar silahlasızlandırma bölgesinden 15 Ekim’e kadar çıkarılacak.
6. Çatışan taraflara ait tüm tanklar, çok namlulu roketatarlar, toplar ve havanların da aralarında olduğu ağır silahlar 10 Ekim’de İdlib’deki silahsızlandırma bölgesinden çekilecek.
7. Silahsızlandırma bölgelerindeki denetimler, Türk ve Rus askerleri tarafından yapılacak. İnsansız hava araçlarıyla havadan da denetim yapılacak.
8. M4 - M5 otoyolu, güvenliğinin yıl sonuna kadar sağlanması suretiyle trafiğe açılacak.
9. İdlib’de sürdürülebilir ateşkes rejiminin sağlanabilmesi için etkili önlemler alınacak. İran, Türkiye, Rusya ortak koordinasyon merkezi geliştirecek.
10. İki taraf, her türlü tezahürde Suriye’deki terörizmle mücadele konusunda kararlılıklarını yineledi.