Geçen yılın 17 ağustos haftasında 1 trilyon 519 milyar lira ile zirveye ulaşan TL bazlı krediler hızla düşüşe geçerek 18 ocak 2019 haftasında 1 trilyon 429 milyar lira ile dip yapmıştı. Son 6 hafta içerisinde ise (18 ocak-01 mart) TL bazlı kredilerde 26 milyar 855 milyon liralık artış yaşandı. Aynı dönemde döviz bazlı kredilerde de 1,7 milyar dolarlık artış görüldü.
Son 6 haftalık TL kredilerinde yaşanan artışın detayına baktığımızda karşımıza sadece kamu bankaları çıkıyor. Merkez Bankası haftalık “Para Banka” verilerine göre mevduat bankalarının kredileri toplamda 23,9 milyar lira artış gösteriyor. Oysa aynı süre içerisinde kamu bankalarındaki kredi artışı 29,7 milyar liraya ulaşıyor. Mevduat bankalarındaki kredi artışının kamu bankalarındaki artıştan daha düşük kalmasının nedeni ise, yabancı sermayeli bankaların aynı dönemde TL kredilerindeki 5,6 milyar liralık azalış oldu.
18 Ocak - 01 Mart arası TL kredileri:
Mevduat bankaları artışı: 23,9 milyar
-Kamu bankaları artışı : 29.7 milyar
-Özel bankalar artışı: 1,4 milyar
-Yabancı sermayeli bankalar azalış: -5,6 milyar
Mevduatlar dövize yöneldi
Geçen yılın ağustos ayına göre TL kredileri 63,3 milyar azalırken, döviz kredilerinde de 7,2 milyar dolarlık düşüş yaşandı. Böylece toplam krediler kur etkisi ile beraber 183,8 milyar lira azalmış oldu. Ama bu azalma 17 ağustos 2018- 18 ocak 2019 arasında 213,5 milyar liraya kadar çıkmıştı. Son 6 hafta içerisinde kredilerde 29,8 milyar liralık bir artış yaşandı ve toplam düşüş sınırlanmış oldu.
17 ağustos 2018- 01 mart 2019 arasında mevduatlar tarafında ise çok daha ilginç gelişme yaşandı. Aynı dönem içerisinde TL mevduatları 46,1 milyar lira azalırken, döviz mevduatları 17,8 milyar dolar artış gösterdi. Döviz mevduatlarındaki bu artışın 8,2 milyar doları ise 18 ocak - 01 mart 2019 tarihleri arasında yaşandı.
Özet olarak verecek olursak, bankalardaki kaynak sıkıntısı devam ederken, kredi daralması daha sert gerçekleşti. Kredi/mevduat oranı 10 ağustos 2018’de yüzde 120,7 seviyesinden 01 mart 2019 tarihinde yüzde 109,5 seviyesine geriledi. Ama aynı süre içerisinde mevduatlar hızla dövize yönelirken, yeni verilen TL kredilerinin de nerede ise tamamından fazlası kamu bankaları tarafından sağlanmış oldu. Dövize yönelen mevduatların ise sadece 1,7 milyar doları kredi tarafına yansımış oldu.
Hazineden aylık açık: 25.9 milyar TL
Ocak ayında Merkez Bankasından 33,7 milyar liralık erken temettü kullanımı nedeniyle açık vermeyen Hazine nakit dengesi, şubat ayında 25,9 milyar lira açık verdi. Böylece ocak-şubat ayında hazine nakit dengesi 22,9 milyar liralık açık ile kapanmış oldu. Eğer MB temettüsü olmasaydı ilk 2 aylık nakit dengesi 56,6 milyar lira açık vermiş olacaktı.
Hazine nakit dengesi verilerine göre şubat ayında 59,4 milyar lira gelir elde edilirken, 85,3 milyar lira nakit giderler yapıldı. Böylece Hazine nakit dengesi şubat ayında 25 milyar 873 milyon lira açık vermiş oldu. Faiz dışı nakit açığı ise 11 milyar 090 milyon lira seviyesinde gerçekleşti.
Geçen yılın ilk 2 ayında 122,7 milyar lira nakit harcama gerçekleştiren Ankara, bu yılın ilk iki ayında 179,8 milyar lira nakit harcama ile giderlerini 57,1 milyar lira artırmış oldu. Ya da nakit giderler ilk iki ayda yüzde 46,5 artış göstermiş oldu.
Geçen yıl MB temettüsü olmamasına rağmen ilk iki ayda 109,4 milyar TL gelir elde eden Hazine, bu yıl 33,7 milyar TL MB temettüsüne rağmen gelirini 156,8 milyar liraya yükseltebildi. Kısaca, eğer MB temettüsü olmasa Hazine nakit gelirleri sadece 13,7 milyar lira artmış olacaktı. Bu harcama tablosu sürecek olursa Hazine nakit açığının önümüzdeki aylarda kontrol edilemez bir yola girme tehlikesi görülmektedir.
Aşırı borçlanma
Hazine ilk iki ayda 179,8 milyar lira harcayarak 22,9 milyar lira nakit açığı verdi,. Ama aynı Hazine yine ilk iki ayda programının çok ötesinde ve nakit açığının da çok fazlasında bir iç-dış borçlanmaya gitti. İlk iki ayda 28,3 milyar TL karşılığı net dış borçlanmaya gidilirken, yine 29,0 milyar lira da net iç borçlanmaya gidildi. Böylece yılın ilk iki ayında 57,3 net borçlanma gerçekleştiren Hazine bu borcun 22,9 milyar lirası ile ilk iki aylık nakit açığını kapattı. Kalan 34,4 milyar lirayı ise muhtemelen kamu bankaları olmak üzere bir kenarda mevduata aktarmış oldu.
İşsizlikte sert yükseliş
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre Aralık 2018’de 4/a’lı çalışan sayısı Eylül ayına göre 580 bin kişi azalarak 14 milyon 229 bine düştü. Oysa 2017 yılı Eylül-Aralık arası çalışan sayısı sadece 69 bin 757 kişi azalmıştı (Mevsimsel etkiler). Çalışan sayısındaki 580 bin kişilik azalış, her 100 çalışanın 3,9’unun işini kaybettiğini gösteriyor.
İşini kaybedenlerin sektörel dağılımına bakıldığında ilk sırada 210 bin çalışanın işini kaybettiği inşaat sektörü geliyor. İkinci sırada ise 148 bin kişinin işini kaybettiği konaklama sektörü yer alıyor. Bina dışı yapıların inşaatı sektöründe ise 84 bin kişi işini kaybetmiş görülmektedir.
Sonrasında ise sırası ile şu sektörler ve işini kaybedenler gelmektedir: Perakende ticaret -21 bin 748 kişi, bina ve çevre düzenleme 19 bin 885 kişi, özel inşaat faaliyetleri 19 bin 544 kişi, metalik olmayan ürünler imalatı 19 bin 509 kişi, gıda ürünleri imalatı 17 bin 470 kişi, ormancılık ve tomrukçuluk 15 bin 177 kişi....
Sonuç:
Bankacılık sektöründe 2018 ağustos ayında başlayan kredi ve mevduat daralması 18 ocak haftasından sonra yerini genişlemeye bıraktı. Ama bu genişleme özellikle kredi tarafında kamu bankaları eliyle yaşanıyor. Kamu bankalarının 30 milyar liraya yaklaşan kredi artışı özellikle yabancı bankaların kredi daralması (-5,6 milyar TL) ile toplamda daha az etkili oldu. Fakat devletin para muslukları sadece kamu bankaları vasıtası ile yaşanmıyor. Özellikle bütçe harcamalarında da hız aşırı artışla şubat ayında da devam etti. İlk iki ayda geçen yılın aynı dönemine göre harcamalarını yüzde 46,5 artıran Ankara, böylece sadece şubat ayında 25,9 milyar lira nakit açığı vermiş oldu. Böylece ekonomiye kamu eliyle aşırı bir harcama ve kredi enjekte edilerek kriz durdurulmaya çalışılıyor: