İLHAN SARI/İSTANBUL
ilhancan.sari@gmail.com
Yeni yıla adım atılmasıyla birlikte George Orwell’ın 70 yıl süren telif hakkı da son buldu. İnkılap, Everest, İthaki, İş Bankası Kültür ve Alfa gibi büyük yayınevleri de Orwell’ın kitaplarını basmaya başladılar. Özellikle Orwell'ın kült kitapları olan 1984 ve Hayvan Çiftliği’nin ülkemiz dahil olmak üzere var olan bilinirliğinin de üstüne çıkarak ilgi odağı haline gelmesinin sebebini, dünyada sağ popülizmin yükselmesi ve neticesinde totalitarizm tehlikesini yakından hisseden insanların distopik kurgulara yoğunlaşmasına dayandırabiliriz.
Yerelden bakacak olursak; 90’lı yıllarda İstanbul Üniversitesi’nin tarihi kapısının önünde, Beyazıt meydanında dini kimlikleri yüzünden ötekileştirilen, toplumsal hayatta yaşam hakkı tanınmayan cenahın içinden gelen önemli bir kesimin, elde ettikleri siyasi iktidarla birlikte bu sefer 2021 yılında Boğaziçi Üniversitesi’nin önünde, zamanında karşı koydukları müstekbirlere dönüştüğü izlenimini Orwell’ın eserlerinde ‘iktidarın yozlaştırıcı etkisi’ önermesiyle bağdaştırarak benzerlik kurmak pek alakasız gözükmese gerek.
George Orwell, İspanya İç Savaşı'nda askerler ve kucağında bir köpekle. Arkada, sırtı kameraya dönük olan ise Ernest Hemingway. (1937)
Her zaman işe yarar olduğu tartışılabilir bir yöntem olsa da yazarların anı yazılarını, yakınlarıyla yaptıkları yazışmaları okumanın, yazdıkları başka kurmaca eserlerde olaylara yaklaştıkları perspektifleri daha iyi anlamamızda, oluşturulan karakter ve tiplemeleri daha iyi çözümlenmemizde faydası olacağını kanaatindeyim. Sözgelimi Dönüşüm’deki Samsa ailesi Kafka’nın tipik Yahudi ailesiyle benzerlik taşır: Aile içi iletişimi iyi olmayan otoriter bir baba, olan biteni izlemekle yetinen içedönük bir anne ve maddi ilişkileri ortadan kalktıkça pervasızlaşan bir kardeş.
İSPANYA İÇ SAVAŞINDA BİR ‘MİLİTAN’ YAZAR
Tarihteki en kanlı kıyımlardan birinin yaşandığı İspanya İç Savaşında, Hitler ve Mussolini’nin desteğini alan darbeci Franco kendi halkına kan kustururken, dünyanın dört bir yanından, kendi memleketlerinden kilometrelerce uzağa, faşizme karşı durmaya gelenler arasında birçok gazeteci, yazar ve şair de vardı. Bunlardan biri de bilindiği üzere George Orwell’dır. Orwell’ın Hayvan Çiftliği kitabından 7, 1984 kitabından 11 yıl önce yayımlanan, Franco faşizmine karşı gönüllü olarak gittiği İspanya’daki gözlemlerini aktardığı kitabı Katalonya'ya Selam bizlere Orwell’ı tanıma ve onun düşünce dünyasını büyük ölçüde şekillendiren deneyimi okuma fırsatı sunuyor.
Öncelikle belirtmek gerekir ki, öyle üstünde yelek ve başının üstünde kocaman ‘press-basın’ yazılı miğferle katılmıyor bu savaşa. Basbayağı militanların arasında Orwell; talimlerle katılıyor, nöbet tutuyor, ani bir yoğun saldırıda tüfeğini kapıp düzgün bir yer bulmaya çalışıyor, siperde başını eğmesi gerektiğini savaşın sıcaklığı içinde öğreniyor. Kendi isteği üzerine savaşa gelmiş ve geldikten sonra da neden orada olması gerektiğini daha iyi anlamış olsa da, tüm bu motivasyonuna rağmen uzaktan uzağa savaş çığırtkanlığıyla hamaset yapanların aksine savaşın beraberinde getirdiği mutsuzluğu, sakatlığı, hastalığı ve ölümü de işliyor bu kitapta.
Savaş esnasında boğazından girip ensesinden çıkan kurşun yüzünden gördüğü tedavinin ardından, kendisinin de içinde bulunduğu P.O.U.M. örgütü -bunlar, Stalin muhalifi sosyalistlerdir-, Sovyetler Birliği’nin yakından ilişki kurduğu İspanya Komünist Partisi tarafından işbirlikçi ve bozguncu olarak ilan edilip lağvedildi. Ardından bu örgüt içerisinde bulunanlar yine Stalinistler tarafından bulundukları yerde tutuklanıp meçhul hapishanelere gönderiliyordu. Orwell düşündüğünü söyleyen, söylediğini yapan bir yazardı. Franco’ya karşı canını ortaya koyarak gittiği İspanya’dan, ‘yoldaşları’ tarafından tutuklanmamak için kaçmak zorunda kaldı. Katalonya’ya Selam, Orwell’ı okuyanların ve okuyacakların, hikayeleri daha iyi anlamalarına yardımcı olacak bir eser.
BİZLER KORKAK VATAN HAİNİYDİK’
Katalonya’ya Selam’dan bir bölüm:
“İşte bizim için söylenenler bunlardı: bizler Troçkist, faşist, vatan haini, katil, korkak, casus vesaireydik… On beş yaşında yaralı bir İspanyol çocuğunun sedye üstünde cephe gerisine taşınışı, sersemlemiş bembeyaz bir yüzle battaniyeler arasından bakışını görmek, sonra Londra ile Paris’te bir takım kaypak kişilerin, bu çocuğun kılık değiştirmiş bir faşist olduğunu ispatlamak için risaleler yazıp durduğunu düşünmek hiç de hoş değildi. Savaşın insanı en çok dehşete düşüren özelliklerinden biri, tüm bu savaş propagandasının, tüm bu bağırış çağırış, yalanlar ve nefretin mütemadiyen bizzat savaşın içinde bulunmayanlardan gelmesidir.”