SALİHA SULTAN
DEPREMİN FERMANI ANTEBİN KALESİNE ASILDI
Depremde büyük yara alan, tarihi İpekyolu üzerinde bulunan, Türkiye’nin önemli turizm şehirlerinden Gaziantep’te yüzlerce can kaybının yanı sıra birden fazla tarihi eser de zarar gördü. Gaziantep yöresinin birçok türküsünde geçen, UNESCO Dünya Geçici Miras Listesi’nde yer alan 2 bin 200 yıllık Antep Kalesi’nin bazı duvar ve burçları depremde yıkıldı. Deprem sırasında tarihi kalenin güney ve doğu burçlarının yıkılıp aşağıdaki yola düştüğü görüldü. Gaziantep’in merkezindeki bir tepeye kurulu olan kalenin ne zaman inşa edildiği tam olarak bilinmemekle birlikte, 6 binli yıllarda Hititler tarafından gözlem amaçlı kullanıldığı düşünülüyordu.
Gaziantep Kalesi
Bugünkü halini kaleler mimarı olarak bilinen Bizans İmparatoru Iustinianos döneminde alan kale, Bizans döneminden sonraki yıllarda Memlükler, Dulkadiroğluları ve Osmanlılar tarafından zaman zaman onarıldı. Kalenin ana kapı üzerinde yer alan kitabeden, ana kapı ve kale köprüsünün iki yanındaki kulelerin Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1557’de yeniden yaptırıldığı anlaşılıyordu. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde 36 burcu bulunduğunu yazdığı kalenin günümüze bunların yalnızca 12’si ulaşmıştı. Kale, son halini 2000’li yılların başında yapılan bir restorasyon ile almıştı. Duvarları taş bloklardan yapılan, çevresi 1200 metre olan kale, günümüzde ‘Gaziantep Savunması ve Kahramanlık Panoraması Müzesi’ olarak ziyarete açıktı.
Karagöz Camii
ŞİRVANİ VE KARAGÖZ CAMİLERİ AĞIR YARALI
Depremde Gaziantep’in ayrıca iki tarihi camisi Şirvani ve Karagöz camileri de büyük hasar gördü. 1677’de Gaziantep Kalesi’nin hemen güneybatısına inşa edilen tarihi Şirvani Camii’nin doğu cephesindeki duvarı ve kubbesi depremde çöktü. Minaresindeki etkileyici süslemelerle bilinen, geçmişte tarihî Gaziantep camileri içerisinde minaresi iki şerefeli olan tek cami olan Şirvani Camii; bu nedenle halk arasında ‘İki Şerefeli Camii’ diye adlandırılıyordu.
Karagöz Camii
Gaziantep’in eski yerleşim bölgelerinden Karagöz Mahallesi’nde bulunan tarihi Karagöz Camisi’nin de minaresi depremle yıkıldı. 756 yılında meşhur Nuri Mehmet Paşa’nın dedesi ve Antep’in yerlisi olan battal ağa tarafından yapımına başlanan, 1758 yılında tamamlanan Karagöz Camisi’nin adını Halep ve Antep arasında yaşayan Beydili ve Eymürlü boyuna mensup ‘Karagözlü’ adında bir Türkmen oymağından aldığı biliniyor.
Şirvan Camii
BAYAZHAN’IN BATI’YA BAKAN DUVARI ARTIK YOK
Gaziantep merkezde bulunan tarihi Bayazhan da depremde hasar gördü, batıya bakan duvarı yıkıldı. Gaziantep’te 1900’lü yılların başında yaptırılan, Kurtuluş Savaşı yıllarında İngiliz ve Fransızlar tarafından karargah ve hapishane olarak kullanılan Bayazhan, günümüzde kent müzesi olarak ziyarete açıktı.
ÜÇ İLİN ‘ULU CAMİ’LERİ AYNI KADERİ PAYLAŞTI
Adıyaman, Şanlıurfa ve Kahramanmaraş’ta bulunan ve aynı adı taşıyan Ulu Camii’ler depremden büyük yara aldı. Kahramanmaraş’a bağlı Elbistan ilçesinde bulunan merkez Ulu Cami’nin minaresi koptu. Bir asır önce, Maraş’ın Fransızlar tarafında işgali sırasında şehrin tarihi direnişine tanıklık eden Ulu Cami’de büyük hasar oluştu. İnşa tarihi kesin olarak bilinmeyen caminin taç kapısı üzerindeki kitabede H. 637 tarihi kayıtlı.
Adıyaman Ulu Camii
Depremden en çok etkilenen iller arasında yer alan Adıyaman’da da 6 asırlık tarihi Ulu Camii de depremde büyük hasar gördü. İl merkezinde yer alan, 1506-1515 tarihleri arasında Dulkadiroğulları döneminde yapıldığı fakat daha sonra yıkıldığı belirtilen Ulu Cami’nin, 1863 tarihinde yaptırıldığını bildiren bir kitabe, minare kaidesinin doğuya bakan üst yüzeyinde bulunuyordu.
Maraş Ulu Camii
Caminin doğu, batı ve kuzey olmak üzere üç kapısı bulunurken, özellikle Kuzey kapısının üzerinde çeşitli şekiller ve kitabe yer alıyordu. Kitabede, 1863 yılındaki yenilenmede 30-40 yıl sonra caminin 1902 yılında Mehmet Feyzi adlı bir kişi tarafından onarıldığı belirtiliyordu. Ulu Camii en son 2016’da restore edilmişti. Şanlıurfa’da bulunan tarihî Ulucami minaresinin bir kısmı da depremde yara aldı.
Urfa Ulu Camii
Halep hükümdarı Nureddin Zengi tarafından yaptırılan, tarihi Ulu Cami’nin minaresinde bulunan saat yıkıldı. 1170-1175 yılları arasında Nureddin Zengi tarafından yaptırıldığı tahmin edilen, klasik İslam mimarisinin günümüze ulaşan zengin örneklerinden biri olan camii, halk arasında ‘Kızıl Kilise’ olarak da biliniyor.
BÜYÜK ZELZELE’Yİ DE GÖRMÜŞTÜ
Malatya’da bulunan tarihi Yeni Cami de depremin yarattığı büyük sarsıntıya direnemedi. Hamidiye Mahallesi Cezmi Kartay Caddesi’nde bulunan tarihi Yeni Cami, Maraş’ın Pazarcık ilçesi merkezli 7,7 büyüklüğündeki depremde yıkıldı.
Malatya Yeni Camii
Sosyal medyaya yansıyan fotoğraflarda, halk arasında ‘Teze Cami’ olarak bilinen caminin çöktüğü, ayakta sadece duvarlarının bir bölümünün kaldığı görüldü. 1893’te Malatya’da yaşanan ve ‘Büyük Zelzele’ diye adlandırılan 7,1 şiddetindeki depremde yıkılan Hacı Yusuf Camii’nin yerine Padişah 2’nci Abdülhamid’in katkılarıyla da yeniden inşa edilerek, 1912’de tamamlanmıştı. Cami, 14 Mart 1964’te meydana gelen 6 şiddetindeki depremde de hasar görmüş, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yeniden onarılmıştı. Üçüncü kez depreme şahitlik eden caminin son hali yürekleri burktu.
KİLİSELERDE HASAR BÜYÜK
Depremin etkisinin ağır hissedildiği Hatay da ise şehrin kültürel dokusunun önemli unsurlarından tarihi kiliseler büyük hasar gördü. Antakya’da Altınözü Tokaçlı’da bulunan Rum Ortodoks Kilisesi yıkıldı, Antakya merkezdeki Rum Ortodoks Kilisesi ciddi hasar gördü.
Aziz Nikola Rum Ortodoks Kilisesi-İskenderun
İskenderun’daki Latin Katolik Kilisesi de tamamen yıkılırken, Aziz Nikola Rum Ortodoks Kilisesi’de hasar gördüğü deprem sonrası başlayan yangınla boğuştu. Hatay’da İskenderun’da bulunan Karasun Mangants Ermeni Kilisesi de depremde büyük hasar gören yapılar arasında.