Lala Paşa'nın hattat oğlunun mezarı 30 yıldır bakıma muhtaç! 450 yıllık kitâbe restorasyon bekliyor

SALİHA SULTAN

Kıbrıs Fatihi’ olarak anılan Mustafa Lala Paşa’nın hattat oğlu Ferhad Paşa’nın Türk-İslam dünyasının en önemli mezarlıklarından birine ev sahipliği yapan İstanbul’un Eyüpsultan semtinde bulunan tarihi eser niteliğindeki kabri 30 yıldır restorasyon bekliyor. Eyüpsultan Camii’nin eskiden Cülüs Yolu olarak anılan sokağa açılan Beybaba Sokağı’nın köşesinde bulunan hazirede yer alan tarihi mezar taşının bakıma muhtaç hali tarih ve kültür araştırmacısı Hasan Eren Ulu’nun kabristana yaptığı ziyaretle ortaya çıktı.

Mezar taşının bakımsız halinin fotoğrafını sosyal medya hesabından paylaşan Ulu’yu telefonla aradığımda, öncelikle mezar taşında bir parçanın yerinde olmadığını gördüğünde çok şaşırdığını belirterek şunları paylaştı: “İstanbul’daki külliyelerde yer alan kitâbeler üzerine yapacağımız bir çalışma için Oktay Türkoğlu’yla birlikte ilk durak olarak Eyüp Sultan’da gezinmeye karar vermiştik. Kıbrıs’ı fetheden Lala Mustafa Paşa’nın türbesinin önünden geçerken bir de onun oğlu Ferhad Paşa’nın kabrini görelim dedik ve câminin avlusundan çıktık. Ferhad Paşa hem bir devlet adamı hem de iyi bir hattat olduğundan dolayı onun mezar taşını önemsiyorduk. Birkaç dakika içinde Ferhad Paşa’nın lâhit şeklindeki mezarına gelince, lâhdin sokağa bakan cephesi üzerinde kareye yakın dikdörtgen bir parçanın yerinde olmadığını gördük ve çok şaşırdık. Bu parçanın neden yerinde olmadığı hakkında konuşurken mezar taşının fotoğrafını bir de sosyâl medyâda paylaşıp ilgililerin dikkatini çekelim istedik.” Ulu, öte yandan kitabenin ne kadar zamandır bu durumda olduğu hakkında bilgi sahibi olmadığını kaydetti.

PROF. DR. BERK: TARİHİ KİTABELERİN BİRÇOĞU İLGİYE MUHTAÇ

Ulu ile yaptığım görüşmenin ardından, Türkiye’de mezar taşları üzerine uzman bir isim olan, 18 mezarlık ve haziredeki yaklaşık 4 bin mezar taşının envanterini çıkardığı iki ciltlik ‘Zamanı Aşan Taşlar’ kitabı ile tanınan hattat Prof. Dr. Süleyman Berk’e ulaştım.

Mezar taşınındaki eksik parçanın bir tahrifat mı olduğu ve ne zamandır bu durumda olduğu konusunda bilgisine danıştığım Prof. Dr. Berk, şunları söyledi: “Bu bir tahrifat değil. Bir parçası zamanında muhtemelen yazım hatası gibi bir durum nedeni ile restore edilmiş ve yerine koyulmuş. Sanırım bu parça zaman içinde yıpranarak yerinden düşmüş ve kaybolmuş diye düşünüyorum. Benim bildiğim en az 30 senedir bu şekilde, eksik parça yerinde değil. Bende tam halinin fotoğrafı da bulunuyor.” Berk, konuşmasının devamında İstanbul’un tarihî mezarlıklarında çok önemli mezar taşı kitâbeleri bulunduğunu vurgulayarak, şunlara dikkati çekti: “Bunların çoğu ilgiye muhtaçtır. Mezar taşları açık alanda bulunduğu için insanların tahribi yanında hava şartlarından da etkilenmektedir. Dolayısıyla bu mezar taşları için devamlı bir bakım gerekli. Bunlardan biri de sosyal medya yolu ile gündeme gelen Ferhad Paşa mezarının kitâbesi.” Berk, Ferhad Paşa aynı zamanda, hüsn-i hattın tarihi seyri içerisinde yeri olan önemli bir hattat olduğunun altını çizerek “Babası da meşhur Lala Mustafa Paşa’dır. Bu bakımdan Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı olan bu haziredeki bu mezar taşı elden geçirilmelidir” diye konuştu. Ulu’nun gündeme getirmesinin ve Prof. Dr. Berk’in verdiği bilgilerin ardından Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Vakıflar Genel Müdürlüğü’nın Ferhat Paşa’nın bakıma muhtaç mezar taşında bir çalışma yapıp yapmayacağı merak konusu.

EYÜPSULTAN’DA ON BİNDEN FAZLA TARİHİ MEZAR TAŞI VAR

İstanbul, Eyüpsultan, Karacaahmet ve Merkez Efendi gibi üç tarihi mezarlığa ev sahipliği yapıyor. Birçok tarihi şahsiyetin sanat eseri niteliğindeki kitabelerinin de yer aldığı, ‘milli servet’ olarak da tanımlanan bu mezar taşları sık sık bakımsızlık, taşlarının üst üste yığıldığı, kabirlerin yabani otların içinde kaybolduğu haberleri ile gündeme geliyor. Eyüpsultan’da bulunan mezarlık, hazireler ve türbeler ise, Osmanlı döneminden kalma 10 binden fazla mezar taşına ev sahipliği yapıyor. Eyüpsultan Belediyesi 2019’da Eyüp Sultan Tarihi Merkez (ESTAM) projesi kapsamında, mezar taşlarının 3 boyutlu maketini çıkarıldığını açıklamıştı. Çıkarılan dijital arşiv sayesinde çalınması veya hasar görmesi durumunda mezar taşlarının birebir yeniden yapılabileceği ya da onarılabileceği kaydedilmişti. 2020’de Edirnekapı Osmanlı Mezarlığı’nda restorasyon başlatan İstanbul Büyükşehir Belediyesi de, restorasyonla birlikte İstanbul’daki tarihi mezar taşlarının belleğini oluşturacak bir projenin hayata geçirileceğini ve bir dijital müze kurulacağını kaydetmişti.

MEŞHUR HATTAT KARAHİSARİ’NİN ÖĞRENCİSİ

4 Şubat 1575’te vefat eden Ferhad Paşa’nın mezar taşının ön yüzündeki kitabedeki yazının Arapça olduğu ve celi sülüs yazı ile yazıldığı belirtiliyor. Ferhad Paşa’nın sülüs ve nezih yazılarıyla meşhur hattat Ahmed Karahisari’den ders aldığı ve kendisi hakkında ‘büyük vezirler arasında böyle yazan bir hattat gelmemiştir’ kanaatinin yaygın olduğu biliniyor. Kanuni Sultan Süleyman’ın torunu Hümaşah Sultan ile evli olduğu bilinen ve vezir olan Ferhad Paşa hakkındaki bilgilerde işlerden kalan vaktinin tümünü mushaf yazmaya ayırdığı belirtiliyor. Ferhad Paşa’nın ayrıca cenaze masraflarının bu mushaflardan elde edilen helal para ile karşılanmasını vasiyet ettiği de biliniyor. Fotoğrafta yer alan ve Ferhad Paşa imzalı Kur’an-ı Kerim sayfası ise Prof. Dr. Süleyman Berk arşivinden.