SALİHA SULTAN
Kahramanmaraş merkezli 7,7 şiddetindeki depremin ardından dünyanın çeşitli ülkelerindeki birçok kurum, arkeolog ve sanat tarihçisi Türkiye’deki tarihi eserlerin durumunun izini sürüyor. Dünyanın en çok merak ettiği tarihi yapılar arasında ise Adıyaman’da dünya mirası listesinde bulunan Nemrut Dağı ile Şanlıurfa’nın Haliliye ilçesinde bulunan tarihi Göbeklitepe bulunuyor.
Bu alanlar için önceki gün bir açıklama yapan UNESCO, Türkiye’de Dünya Mirası listesinde yer alan arkeolojik alanların yıkıcı depremde hasar görmüş olabileceğini kaydederek, alarm verdi. Reuters’ta yer alan haberde, Türkiye’nin tarihi eserlerinin yanı sıra Suriye’nin Halep şehrindeki tarihi yapılar için de endişelerini de dile getiren UNESCO genel direktörü Audrey Azoulay “Kuruluşumuz, yetkisi dahilinde yardım sağlayacak” dedi.
Dünyanın bilinen en eski inanç merkezi olması dolayısıyla “tarihin sıfır noktası” olarak nitelendirilen Göbeklitepe 2018’de UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne dahil edildi.
UNESCO’nun mesajının ardından Göbeklitepe ve Nemrut Dağı alanlarının durumu hakkında bilgi almak için ulaştığım Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdür Yardımcısı Mustafa Yahya Coşkun, ekiplerin depremin ilk gününden itibaren bölgedeki tüm müze ve ören yerlerinde hasar tespitinin başladığını kaydederek, Göbeklitepe ve Nemrut’ta bir sıkıntı olmadığının görüldüğünü, çalışmaların sürdüğünü aktardı.
1987’de UNESCO tarafından Dünya Mirası ilan edilen Nemrut Dağı, Kommagene Krallığı’ndan kalma harabeleri, heykelleri ve yazıtları ile tüm dünyanın dikkatini çekiyor.
UNESCO’nun açıklamasını aktardığım Coşkun, “UNESCO bize sormadan bir açıklama yaptı. İlk andan itibaren sahadayız, güvenlik sorunu yok, açıklama da yapacağız” cevabını verdi.
FIRSATÇILARA, TARİHİ ESER KAÇAKÇILARINA DİKKAT!
KARAR’da 8 Şubat’ta depremden zarar gören tarihi yapıları derlediğimiz haberde, Gaziantep’teki tarihi Antep Kalesi, Bayazhan, Şirvan Camii, Şanlıurfa, Adıyaman ve Kahramanmaraş’ta bulunan Ulu Camiiler, Malatya’daki Yeni Camii ile Hatay’daki Rum Ortodoks Kilisesi gibi tarihi yapılarda meydana gelen yıkımı kayıt altına almıştık. Göbeklitepe ile ilgili haberi hazırlarken, Şanlıurfa Müze Müdürlüğü’nü de telefon yoluyla ulaşmaya çalıştım, ancak bölgedeki bütün kurumlar ‘önce can’ fikriyle hareket ettiğinden olsa gerek, telefonla kuruma ulaşmak mümkün olmadı.
Sosyal medya üzerinden yaptığım araştırmada ise, Göbeklitepe’ye dair deprem sonrası tek videoya, depremin ikinci günü Bosna Hersek’ten bir kullanıcının paylaşımında denk geldim. ‘@ancientbosnian’ adlı kullanıcı, 7 Şubat’ta paylaştığı videoyu “Site zarar görmemiş. Çok sisli bir video paylaşmışlar, çok karlı ama taşlar hiç düşmemiş, etrafındaki yüzlerce binanın aksine… Güvenlik görevlisi ile görüştüm” ifadeleriyle bölgeyi merak edenlerin istifadesine sunmuş. Konunun birçok ilgilisi de paylaşımı için kendisine teşekkür ettiği görülüyor. Bu paylaşım dışında, ne yazık ki Göbeklitepe’nin son durumuna dair hiçbir yeni görsel bulunmuyor.
Öte yandan, birçok tarihsever de, deprem bölgelerindeki tarihi eserlerin durumuna ilişkin açıklama beklediğini belirterek, bölgedeki acı tablonun yaraları sarılmaya çalışılırken, fırsatçılara da dikkat edilmesi, tarihi eser kaçakçılığına karşı uyarılarda bulunuyor.
HATAY’IN SEMBOLİK MECLİS’İ ARTIK YOK
Depremin yarattığı tarihi yıkıma, Hatay’ın sembolik yapılarından, şehrin Türkiye topraklarına katılması kararının alındığı tarihi Meclis binası da eklendi. 1927’de Fransız Mimar Leon Beonbenjuda’nın inşa ettiği iki katlı yapı depremde yıkıldı. 1970’li yıllara kadar sinema olarak kullanılan bina, bir süredir kültür merkezi olarak hizmet veriyordu. Binanın arkasındaki tarihi Petek Pastanesi de depremden kurtulamadı.
Tarihi eserlerin kaybına ilişkin diğer bir haber de Osmaniye’den geldi. Şehirdeki 1890 yapımı tarihi Envar-ül Hamit Camii’nin minaresi yıkıldı, bina hasar gördü. Deprem, Diyarbakır’ın UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde yer alan 5 bin yıllık tarihi surlarını da vurdu. Bugüne kadar hiçbir depremden etkilenmeyen surlar ilk kez 7.7 şiddetindeki depremden zarar gördü. Dağkapı’ya açılan Çiftkapı yakınındaki burcun orta yerindeki taşlar dökülerek derin bir gedik açıldı.
Hatay Meclis Binası
Antakya’nın sembol yapılarından olan, 1970’lere kadar sinema olarak kullanılan Hatay Meclis Binası son yıllarda kültür merkezi olarak hizmet veriyordu.
Envar-ül Hamit Camii
BAKANLIĞA BAĞLI MÜZELERDE BİLANÇO AĞIR DEĞİL
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, görüşmemizin ardından sosyal medya hesabından depremden etkilenen illerdeki kültür varlıklarının durumuna ilişkin resmi bir açıklama yayınladı. Kültür ve Turizm Bakanlığı imzalı açıklamada, Gaziantep, Şanlıurfa, Kilis, Osmaniye, Diyarbakır, Adana müzelerinde bir hasar meydana gelmediği belirtildi. Elbistan, Adıyaman, Malatya müzelerinde hafif çatlaklar tespit edildiğini kaydeden Bakanlık, riske karşı Kahramanmaraş’taki müzenin taşınabilir koleksiyonunu güvenli bir müzeye taşındığını aktardı. Hatay Arkeoloji Müzesi’nin bir bölümünde hasar görüldüğünü belirten Bakanlık, Malatya Aslantepe’nin kerpiç duvarlarında hafif kaymalar, geçici çatı örtüsünde de yer yer çökmeler olduğunu ifade etti.
Açıklamada Diyarbakır’da surların bir bölümünde ve Suriçi’ndeki St. George Kilisesi’nin girişinde de hafif dökülmeler olduğunu dile getiren Bakanlık, Göbeklitepe ve Nemrut Dağı’nda hiçbir olumsuzluk görülmediğini ifade etti. Açıklamada, Bakanlığa bağlı olsun olmasın tüm tarihi yapılar için detaylı çalışmanın yürütüldüğü kaydedildi.
UNESCO ÜÇ TARİHİ ALANA DİKKAT ÇEKTİ
UNESCO’dan yapılan açıklamada, kuruluşun ve ortaklarının depremin verdiği hasara ilişkin bir ilk araştırma yürüttükleri kaydedildi. Türkiye’de, Dünya Mirası alanındaki Diyarbakır Kalesi ve bitişiğindeki Hevsel Bahçeleri çevresinde ‘birkaç binanın çökmesinden’ üzüntü duyduğunu dile getiren UNESCO, depremden etkilenen bölgenin Roma, Sasani, Bizans, İslam ve Osmanlı dönemlerinin önemli bir merkezi olduğu vurguladı.
UNESCO, bu alanların, yaklaşık 10.000 yıllık dünyanın bilinen en eski megalitlerine ev sahipliği yapan Şanlıurfa ilindeki ünlü neolitik Göbekli Tepe bölgesini de içerdiğini söyledi. Ayrıca, eski bir kraliyet mezarının parçası olan dev heykelleri barındıran Türkiye’nin en ikonik cazibe merkezlerinden biri olan Nemrut Dağı bölgesi hakkında da endişe duyduğunu söyledi.
Endişe duyulan üçüncü alan ise yine depremden kötü bir şekilde etkilenen bir şehir olan Malatya’nın dışındaki Arslantepe arkeolojik alanı olarak açıklandı. Suriye iç savaşı nedeniyle 2013’ten beri Tehlike Altındaki Dünya Mirası listesinde bulunan eski Halep şehri için ‘özellikle endişeli’ olduğunu belirten UNESCO, “Kalede önemli hasar kaydedildi. Eski şehir duvarının batı kulesi yıkılmış ve çarşılardaki birçok bina zayıflamış” açıklaması yaptı. Suriye’nin eski eserler müdürlüğü de, Çarşamba günü Halep’in kuzey savunma duvarlarının bir kısmının yıkıldığını söyleyerek hasarla ilgili endişelerini dile getirmişti.