HAMİDE HANGÜL
Dünya ekonomi savaşlarının bir göstergesi niteliğinde olan petrol fiyatının son 2.5 yıldaki çöküşü, sadece petrol ihracatçısı ülkeleri değil ithalatçıları da etkiliyor. Her 10 dolarlık düşüşte cari açığı 4.4 milyar dolar azaltabilen Türkiye, petrol fiyatlarının 120 dolardan 50 dolara gerilemesiyle enerji faturasını 54.9 milyar dolardan 17.5 milyar dolara düşürmeyi başardı. Ancak, madalyonun diğer yüzü de var. Gelirleri yüzde 90’a varan oranda petrole dayalı Ortadoğu, Körfez ve Afrika ülkelerindeki bu düşüş, ihracat ve turizm yoluyla gelirleri aşağı çekiyor. Uluslararası piyasalarda varil fiyatının 120 dolar olduğu 2014 yılı ortalarında sadece Irak, BAE, Rusya, Türkmenistan, Libya, Azerbaycan’a 19.1 milyar dolar ihracat yapan Türkiye, 35 dolara kadar gerileyen, hatta bugünlerde 50 dolara tutunmaya çalışan petrol fiyatıyla ihracatı 10.9 milyar dolara geriledi.
IRAK’TA BÜYÜK DÜŞÜŞ
TÜİK verilerine göre, Türkiye 2016 yılı Ocak-Ağustos döneminde 93 milyar 320 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirdi. Bu rakam, geçen yıl 95 milyar 534 milyon dolar olurken, petrol fiyatlarının 120 dolar olduğu 2014 yılında 104 milyar 799 milyon dolardı. Ülkelere göre incelendiğinde en büyük kaybın Irak’tan geldiği görülüyor. Türkiye ihracatında, 2014 yılı ilk 9 ayında 7 milyar 078 milyon dolar gelirle ikinci sırada yer alan Irak, 2015’de 5 milyar 507 milyon dolarla üçüncü, bu yılın 9 ayında ise 4.7 milyar dolarla 4’üncü sıraya düşüyor. Gaz ve petrol ticaretinde önemli bir yere sahip Rusya’da gelirlerini petrole kaptırıyor. Federasyon, Türkiye ihracatında 2014 yılında 6’ncı sırada yer alırken, henüz uçak yaptırımları ve gerilimin yaşanmadığı 2015’de 35 dolara kadar eriyen petrol gelirlerinin etkisiyle 11’inci sıraya düşüyor. Yaptırımlar da eklenince Rusya, Türkiye ihracatında 22’nici sıraya iniyor. Böylelikle Rusya’ya ihracat son 2.5 yılda 4 milyar dolardan 979 milyon dolara düşüyor.
Körfez’in önemli petrol ihracatçılarından Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) de etkilenen ülkelerden. BAE’ye ihracatımız 2014 yılı ilk 9 ayında 3.18 milyar dolar olmasına karşın, bu yıl aynı dönemde 2.9 milyar dolara geriliyor. Söz konusu dönemde Türkmenistan’a ihracat 1.5 milyar dolardan 874.5 milyon dolara, Libya’ya 1.6 milyar dolardan 600 milyon dolara, Azerbaycan’a 1.8 milyar dolardan 822 milyon dolara kadar geriliyor. Suudi Arabistan’a ihracat gelirleri ise küçük bir yükseliş gösteriyor ve 2014 yılı dokuz ayında 2.05 milyar dolar olan ihracat, bu yıl aynı dönemde 2.1 milyar dolara yükseliyor. Suriye’ye 1.16 milyar dolardan 878 milyon dolara kadar geriliyor.
5 MİLYON TURİST KAYBI
Bu düşüş, petrol ve gaz zengini ülkelerden gelen turist sayılarına da yansıdı. Yine sadece Rusya, BAE, Bahreyn, Katar, Kuveyt, Irak, Lübnan, Ürdün, Suudi Arabistan ve Suriye’den gelen turist sayısı 2014 yılında 6 milyon 459 bin kişi olurken, bu yılın ilk 9 ayında 1 milyon 435 bine geriledi. Yani sadece 10 ülkeden turist kaybı 5 milyon 51 kişi. Türkiye geneline bakıldığında ise 2014’de 34.3 milyar dolar olan turizm gelirleri, 2015 yılı sonunda 31.46 milyar dolara, bu yılın ilk 9 aylık döneminde ise 9.04 milyar dolara geriledi.
RUSYA’DAN YÜZDE 88 AZALIŞ
Merkez Bankası’nın ödemeler dengesi turist sayısı istatistiklerine göre, Ocak-Ağustos döneminde ülkemize gelen turist sayısı 24 milyon 202 bin kişiden yüzde 30,9 düşüşle 16 milyon 722 bin kişiye geriledi. Oysa 2014 yılında ülkemize 35 milyon 850 bin turistin gelirken, 2015 yılında sadece 0,7 azalışla 35 milyon 592 bin kişi olmuştu. Ülkelere göre bakıldığında, en çok turist kaybının Rusya’dan olduğu görülüyor. Yaptırımlar nedeniyle yüzde 88,0 azalan Rus turistler, aslında petrol ve doğalgaz fiyatının düşmesiyle oluşan zorluklardan dolayı geçen yıl da ülkemize yüzde 18,5 daha az gelmişti. Türkiye’ye 2014’de 4 milyon 482 bin Rus gelirken, 2015’de 3 milyon 652 bine geriledi. Irak’tan gelen turist sayısı ise yüzde 59.9 düşüşle 934 bin kişiden 247 bine düştü.
PETROLDE‘KRAL’ AÇIK
Kaybedenlerden petrol ülkelerinden biri Rusya. Gelirlerinin yüzde 50’si petrole dayalı olan Rusya Federasyonu, fiyatların geçen yıl 35 dolara kadar düşmesiyle yıllık 160 milyar dolar gelirini kaybetti. En büyük petrol ihracatçısı Suudi Arabistan’da da bütçe gelirlerinin yüzde 89’u petrolden. Krallık, akaryakıta yüzde 50, doğalgaza yüzde 66 zam yapmasına karşın geçen yıl petrol kârı beklentisinden 390 milyar dolar kaybetti. Krallık, 1991’den beri ilk defa 10 milyar dolar kredi aldı. IMF’de Suudilere “İflas” uyarısı yaptı. Fars Körfezi’ndeki Kuveyt, BAE, Katar ve Umman eşine rastlanmadık bir şekilde yaklaşık 90 milyar dolar tutarında bütçe açığıyla karşılaştı.
ENERJİ FATURAMIZ 17.4 MİLYAR $
Uluslararası piyasalarda petrol varil fiyatlarının yaklaşık yüzde 70 düşüşü en çok enerji faturasının azalmasına yaradı. Türkiye’nin enerji ithalatı 2014 yılında 54.889 milyon dolar olurken, bu rakam 2016 yılı Ocak-Ağustos döneminde 17.419 milyon dolara geriledi. Yine 2015’te 54.889 milyon dolar olan enerji ithalatının 16.088 milyon doları petrol, 34.766 milyon dolarını gaz faturası oluşturdu. Petrol ve gaz fiyatlarındaki düşüşle geçen yıl enerji ithalatı 34.842 milyon dolara, bu yıl 17.419 milyon dolara düştü.
Bütçe geliri yüzde 50 petrol ve gaza dayalı olan Rusya’dan gelen turist sayısı sert düşüş gösterdi. 2015 yılında 4.5 milyon olan Rust turist, yaptırımlar da eklenince 315 bine düştü. Libya’dan 259 binden 50 bine geriledi. İhracat gelirinde en büyük kayıp ise Irak’tan geldi.