Avrasya coğrafyasının merkezinde yer alan Kazakistan’daki gelişmeler Türkiye açısından büyük önem taşıyor. Bağımsızlığının ardından geçen yaklaşık 30 yıllık sürede bölgesinde özgün bir konuma yükselen Kazakistan Cumhuriyeti, Türkiye’nin etkili bir stratejik ortağı olmanın yanı sıra, Türk dünyasının bütünleşme kararlarında da bugüne kadar öncü bir rol oynadı. Bu sebeple 10 Ocak 2021 tarihinde gerçekleşecek parlamento seçimleri Kazakistan’ın yeni yol haritasında önemli bir nokta teşkil ediyor.
"SİYASİ SİSTEMİMİZİ YENİ DURUMA ADAPTE EDİYORUZ"
Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev 1 Eylül 2020’de “Yeni bir gerçek karşısında Kazakistan: Eylem zamanı” başlıklı konuşmasında şöyle demişti: “Biz bir yerde durmuyoruz. Siyasi sistemimizi yavaş yavaş yeni duruma adapte ediyoruz. Toplumumuzun siyasi reformlara ihtiyacı var, bu yüzden kesinlikle devam edeceğiz. Demokrasinin ana düşmanları cehalet ve popülizmdir. Bu gerçek dikkate alınmalıdır. Bu reformların ve değişikliklerin başarılı bir şekilde uygulanması, hepimizin birliğine, vatanseverliğine ve yurttaşlık sorumluluğuna bağlıdır”.
Kazakistan’ın siyasi, idari, ekonomik ve benzeri alanlarda elde edeceği reformun neticeleri, iki ülke ilişkileri kadar, Türk dünyasının gelecek vizyonu bakımından da sembolik bir anlam taşıyor. Yeni Cumhurbaşkanı Tokayev döneminde dikkat çeken en önemli husus ise hayatın her alanına dokunabilecek reform ve yenileşme çabaları.
SİYASİ REFORMLAR TEST EDİLECEK
Siyasi reform konusunun aslında Cumhurbaşkanı Tokayev’in göreve gelişiyle bizzat ilgisi bulunuyor. Zira kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in 19 Mart 2019’daki görevi bırakma kararının ardından bu sorumluluğu üstlenen ve 10 Haziran 2019’da ülkenin ikinci cumhurbaşkanı seçilen Tokayev, ülkesinde “elbaşı” konumuna gelen Nazarbayev’in başlattığı reform hamlesinin devamını getiriyor. Hatta Kazakistan’daki siyasi reform sürecini, özellikle anayasadaki değişikliklerle, 2005 yılına kadar geri götürmek mümkün. Hükümet ve parlamentonun yetkilerini artıran kararlar da bu tarihlerde başlamıştı.
KONSEYİN ZAMANA İHTİYACI VAR
Ülkenin ikinci cumhurbaşkanı seçilen Tokayev’in bu doğrultuda “Farklı görüşler-tek bir ulus”, “Güçlü başkan-etkili parlamento-hesap verebilir bir hükümet”, “halkını duyan devlet” modelini esas aldığı gözleniyor. Bu kapsamda halk önderleri, sivil toplum kuruluşu temsilcileri, ekonomistler ve aydınları içeren “Toplumsal Güven Konseyi’nin” oluşturulmasını, en acil ve en kritik konularda karar alacak bir ulusal konseyin kurulmasını sağladı.
Bugüne kadar 24 kez toplanan konseyin, henüz yeni olduğu için, etkinlik hususunda biraz zamana ihtiyacı var gibi görünüyor. Buna rağmen, yedi kanuna dair alınan değişiklik kararı uygulamaya konulabildi. Bununla birlikte, Tokayev siyasi muhalefetin oluşumu ve çeşitlendirilmesi için bazı yasaları hayata geçirdi. Seçim yasası, siyasi partiler yasası ve diğer siyasi reformlar paketi hazırlanarak kabul edildi.
PARTİ LİSTESİNDE KADIN VE GENÇ KONTENJANI
Seçimler kanunu ve siyasi partiler kanununda değişiklik yapılarak parti listelerine yüzde 30 oranında kadın ve genç kontenjanı alınması ilk defa zorunlu kılındı. Bu adım, aynı zamanda bürokraside olduğu gibi, parlamentoda da yaş ortalamasını düşürmeye yönelik duruyor. Halen Kazakistan parlamentosunun yüzde 22’sini kadınlar teşkil ediyor. Partilerin seçimlere katılabilmek için toplaması gereken 40 bin imza 20 bine düşürüldü. Seçim sisteminde ise orantılı model uygulanacak.
"BARIŞÇIL TOPLANTILAR YASASI" ADIYLA KANUN HAZIRLANDI
Yine siyasi kültürün uluslararası sözleşmelere uygun olarak gelişmesi için “Barışçıl Toplantılar Yasası” adıyla bir kanun hazırlandı. Böylece izin almak kaydıyla, gösterilerin 15 gün yerine beş gün önceden bildirilmesi yeterli olacak. Uygulamada aksaklıklar yaşansa da, şehir merkezlerinde bu tür gösteriler yapmak isteyenlerin toplanabileceği yerler oluşturuluyor.
SİYASİ PARTİLERE GARANTİLİ KONUŞMA HAKKI
Muhalefet boyutunda ise parlamento içindeki sandalye ve güç dağılımı esas alınacak. Buradaki daimî komisyonların bir başkanı ve iki sekreteri, muhalefet milletvekilleri arasından seçilecek. Muhalefet oturum başına en az bir kez oturumları başlatma hakkı alacak. Ayrıca yapılan değişiklikle, siyasi partilere garantili konuşma hakkı verilecek.
KAZAKİSTAN, ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ PROTOKOLÜNE KATILACAK
Bu reform başlıklarına ilaveten hukuk alanında ve özelikle ceza kanununda bazı değişiklikler yapıldı. Çocuk haklarını korumaya yönelik olarak Kazakistan, Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin ihtiyari protokolüne katılacak. İşkenceyle mücadeleyle ilgili mevzuatın iyileştirilmesi için yapılan çalışmalar son aşamasına geldi. Yargılama süreçlerine ilişkin olarak, hâkim ve savcıların bağımsızlığını esas alan değişiklikler yapılacak.
TOKAYEV HANTAL BİR İDARİ ANLAYIŞ İSTEMİYOR
Tokayev devletin önemli kademelerinde bulunmuş biri olarak, hantal ve koordinasyondan yoksun bir idari anlayış istemiyor. Başbakanlık ve dışişleri bakanlığı dönemlerine bakıldığında, planlama ve denetim fonksiyonlarına ilişkin adımlar attığı görülüyor. Buna göre, 2021 yılında tüm devlet kurumlarını bağlayıcı şekilde kararlar alabilecek ve doğrudan cumhurbaşkanına bağlı bir “Stratejik Planlama ve Reform Ajansı” kuruluyor. Ajans devlet planlama sisteminin merkezî halkası olacak. Kararlar Cumhurbaşkanlığı Yüksek Reform Kurulu tarafından alınacak ve etkinliği artırabilmek için İstatistik Kurumu ajansa bağlanacak. Bir karşılaştırma yapmak gerekirse, ajans Türkiye’deki bir dönemin Devlet Planlama Teşkilatı’na benzetilebilir.
SINIFSAL ÇATIŞMALARIN SONLANDIRILMASI HEDEFTE
Cumhurbaşkanı Tokayev’in 2021 yılında hedeflediği idari reform alanlarından biri de devlet-vatandaş etkileşiminin kabul edilebilir bir seviyeye getirilmesi. Bu geçtiğimiz yıl “halkını duyan devlet” sloganıyla başlatılan sürecin bir devamı niteliğinde. Tokayev’in sosyo-ekonomik sistemde gerçekleştirmek istediği temel hedeflerden biri de gelir grupları arasındaki mesafeyi azaltmak ve sınıfsal çatışmalara meydan vermemek. Tokayev göreve gelir gelmez sabit ve dar gelirli kesimlerin rahatlamasına yönelik adımları attı ve bir tür mesaj verdi. Bağımsızlık günü sebebiyle yaptığı konuşmada şöyle demişti: “Başkan olarak benim asıl görevim sosyal adalet ve halkın refahının artmasıdır. Bu nedenle devletin günlük çabaları, vatandaşlarımızın yaşam kalitesini iyileştirmeye odaklı olacak”.
ATANMA KRİTERLERİ YENİDEN DÜZENLENECEK
Bunun bir parçası olarak, özellikle kamu kurum ve kuruluşlarında yaşanan gereksiz formalite ve verimsizlik sorununa karşı, merkezden yerel liderlik birimlerine yetki aktarımı yeniden düzenlenecek. Örneğin 2021 yılından itibaren, ilçe eğitim birimlerinin yönetimi ve finansmanı illere bırakılacak. Atanma kriterleri yeniden düzenlenirken, müdürlerin rotasyonunun uygulanması ve sınava tabi tutulması sağlanacak.
ÇEVRİM İÇİ DİLEKÇE MEKANİZMASI KURULACAK
Normalde il ve bölge valileri güçlü yetkilere sahipler; ancak yetkinin dağılımı ve ara birimlerin işlevsel olmaması, cumhurbaşkanlığına kadar giden bir şikâyet alanı doğuruyor. Bilhassa sosyal medya aracılığıyla, yerelde çözülemeyen sorunlar ülke genelinde duyurulmaya çalışılıyor. Bu amaçla, ülkenin tüm kurumlarını kapsayan ve birbirleriyle bağlantılı tek bir çevrim içi dilekçe mekanizması kurulacak.
2021'DE YENİ KAMU DENETİM KANUNU ÇIKARILMASI PLANLANIYOR
Elbette böyle bir sistemin her türlü manipülasyondan, siyasallaşma tehlikesinden korunması gerekiyor. Dolayısıyla şeffaflık ve hesap verilebilirlik boyutunda da atılması gereken adımlar var. Bunun devlet sistemindeki güçlü karşılığı yolsuzlukla mücadeledir. Tokayev’in seçim vaatleri arasında olan bu konu, esasında ona karşı duyulan toplumsal güvenin de temel dayanaklarından sayılıyor. 2020 yılında pek çok soruşturma işleme konuldu ve 2021’de yeni bir kamu denetim kanunu çıkarılması planlanıyor.
EKONOMİYE DESTEK İÇİN 15 MİLYAR DOLAR AYRILDI
Tüm bu çabaların yanı sıra, Tokayev’in göreve gelmesinin ardından, gelir adaletsizliğiyle mücadelenin dışında, salgın başta olmak üzere pek çok krizle mücadele etmek zorunda kaldığını hatırlamak gerekiyor. Öyle ki ekonomiye destek amacıyla gayrisafi yurtiçi hasılanın yüzde 8’ine karşılık gelen 15 milyar dolarlık bir bütçe ayrıldı.
SEÇİMLERE 5 SİYASİ PARTİ KATILIYOR
İşte Kazakistan’da 10 Ocak’ta gerçekleşecek parlamento seçimleriyle birlikte, tüm bu reform ve kadro yenilenmesi adımları da bir yönüyle test edilmiş olacak. Parlamentonun alt kanadı olan meclis seçimleri ile yerel temsilci organlarının seçimi yapılacak. Şu an itibariyle seçimlere 5 siyasi parti katılıyor: İktidar Partisi Nur Otan, Ak Yol Demokratik Partisi, Auıl Halk-Demokratik Partisi, Adal Partisi ve Kazakistan Halk Partisi (Kazakistan Komünist Partisi). Bu seçimden çıkacak sonuçlara göre temsil hakkı elde eden kadrolar, yukarıda bahsedilen hedefleri ve yasal düzenlemeleri hayata geçirme imkânına kavuşacak.