Kuraklık tehlikesiyle karşı karşıya olan İstanbul için yağmur bombası kullanılması gündeme geldi. Son 10 yılın en az yağışlı kış aylarını geçiren Megakent, kuraklık tehlikesiyle karşı karşıya. İstanbul Teknik Üniversitesi Meteoroloji Profesörü Orhan Şen, yağmur bombası atıldığında yüzde 30 yağış artırımı yapılabileceğini söyledi.
YAĞMUR BOMBASI NEDİR?
İnsanların bulutlara fişek atarak, olgunlaşmış fakat yağış bırakmayan bulutların yağmur yağdırmasını sağlamasına 'yağmur bombası' ya da 'yapay yağmur' adı veriliyor. Temel hedef; enerji ihtiyacını karşılamak, kurak bölgelere su temin etmek, sisi dağıtmak, hava olaylarını kontrol altına almaktır.
YAĞMUR BOMBASI NE DEMEK?
1940'lı yıllarda gümüş iyodür kullanılmasıyla çalışmalar başladı. 1960'lı yıllarda ABD tarafından geliştirilen sistem, günümüzde 24 ülke tarafından uygulanıyor Türkiye'de 1990'larda İstanbul'da ve değişik zamanlarda İzmir ve Ankara'da uygulandı.
'Bulut tohumlaması' da denilen ilk uygulamayı Irving Langmuir ve Vincent Schaefer 1940'ların sonlarında yapmıştır. Uçaktan bulutlara CO2 buzu atarak denediler. Bulut tohumlama işini Bernard Vonnegut gümüş iyodür kullanarak uyguladı (1947). Gümüş iyodür kuru buzdan (CO2 buzu) daha kolay kullanıma sahiptir ve günümüzde de halen çoğunlukla o kullanılmaktadır.
YAĞMUR BOMBASI NASIL ATILIR?
Yağışın oluşabilmesi için öncelikle bulutun olması gerekir. Bulut yeterince soğuduktan sonra havada doğal olarak bulunan ve yoğunlaşma çekirdeği adı verilen zerreciklerin üzerinde su birikmeye başlar. Büyüyen damlalar yerçekimine karşı koyamayarak yere doğru düşmeye başlarlar. Yoğuşmanın başlaması için yeterince soğumasına rağmen ortamda yoğunlaşma çekirdekleri yoksa yağış oluşmaz. Suni yağışta bulutlara buz parçacıkları vererek yağış oluşturulmaya çalışılır. Bulut tohumlamada; amonyum nitrat, kadmiyum iyodür, bakır sülfür, kurşun iyodür, CO2 buzu ve gümüş iyodür kullanılabilir.
Bulut tohumlamada dikkat edilmez ise olumsuz sonuçlar ortaya çıkabilir: dolunun artması veya yağışın azalması gibi. Uygulama sırasında; rüzgar durumu, hava şartları, havanın yükselme hızı, soğumuş su damlacıkları, damlacıkların birleşerek büyüme özellikleri, çekirdek konsantrasyonu özellikleri göz önüne alınır. Tohumlamadan 15 dakika ile 1 saat içinde yağış alınabilir. Genellikle yaz mevsimindeki kümülüs bulutları ile kışın görülen alçak bulutlar suni yağış için uygundur.
YAĞMUR BOMBASI NE İŞE YARAR?
Bir yamaçtan yükselmekte olan orografik bulutlarda bulut tohumlamanın yağış artışına neden olduğu tespit edilmiştir. Stratiform bulutları ise ince bulutlar oldukları için tohumlama ile yağış bırakır ve yok olarak yerlerini açık havaya bırakırlar.
Tohumlama işlemi birkaç türlü yapılır. Genelde uçaklar, yerden havaya atılan roketler ve jeneratörler kullanılır. Jeneratörler yerden havaya yoğunlaşma zerreciklerini püskürtürler. Bulut tohumlamanın yağışı yüzde 5 ile yüzde 20 arasında artırdığı görülmüştür. Türkiye'de bulut tohumlamaya itiraz eden bilim adamları da mevcuttur.
YAĞMUR BOMBASI İSTANBUL'UN SU SORUNNA ÇÖZÜM OLUR MU?
İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ) verilerine göre İstanbul'da barajların doluluk oranları, yüzde 21 seviyesine kadar indi. İstanbul'daki olası su sıkıntısını gidermek için yağmur bombası çözüm olarak tekrara konuşulmaya başlandı. Konuyla ilgili açıklamalarda bulunan İstanbul Teknik Üniversitesi Meteoroloji Profesörü Orhan Şen, yağmur bombası kullanılırsa yüzde 15 veya yüzde 30 arasında yağış artırımı yapabileceğini ve yüzde 30’un çok büyük bir su miktarı olduğunu ifade etti. Ayrıca İstanbul'un bir yıllık toplam yağışının 750 kg civarında olduğunu söyleyen Şen, bu yıl ise 500 kg civarında düştüğünü ve İstanbul'un kuraklığa girdiğini belirtti.
"YÜZDE 15 VEYA YÜZDE 30 ARASINDA YAĞIŞ ARTIRIMI YAPABİLİRSİNİZ"
"Yağmur bombası ismi çok eskide kaldı. Yağmur bombası ismini kullanmıyoruz burada yağış artırımını kullanıyoruz" diyen Şen, "Yağış artırım projesi olarak dünyada bu şekilde anılıyor. Türkiye'de de bu şekilde anılmasında fayda var. Çünkü olmayan bir şeyi yapmıyoruz. Olan bir şeyi artırmaya çalışıyoruz. Fişek atarsınız bir dağ yamacından, roketle atılır ve orada patlatılır. İşte yağmur bombası ismi oradan geliyor.
İstanbul'da, Ankara'da yapmaya kalkarsınız o metodu kullanamazsınız. Ne yapacaksınız bir uçak olacak. Uçak kanatlarına aletler takılacak, bir de o fişekler takılır. Pilot bir düğmeye basarak kaç tane fişek atmak istiyorsa onu yakar ve arkasında duman şeklinde çıkar, o çıkanlar da gümüş iyodür tanecikleridir. Genellikle bulutun cinsine bağlı olarak yüzde 15, yüzde 30 arasında yağış artırım yapabilirsiniz.
Yüzde 30 çok büyük bir miktar aslında İstanbul'un bir yıllık toplam yağışı 750 kg civarındadır. Şimdi bu seneki 500 kg civarında. Yani kuraklığa girdik İstanbul'da. Bunlar geçici çözümlerdir kuraklığa kalıcı bir çözüm değildir. Bunun yerine su kaynaklarını iyi kullanmak, iyi yönetmek ve suyun planlamasını yapmak lazım" dedi.
"BARAJLAR YÜZDE 10'UN ALTINDAYSA SUYUNUZ BİTTİ DEMEKTİR"
Yağmur bombasının bu zamanlarda atılabileceğini belirten Şen, "Türkiye'de yapılır mı evet yapılır, başarılı da olur. Bu işi bilim adamları ve teknisyenler yapabilirler. Hatta ve hatta bu tür uçaklar Türkiye'de var. Bizdeki bir havaalanında oraya konuşlandırılır. Yağmurlu kış mevsiminde yapılır. Dünyada yapılıyor hem tarımsal açıdan da yapılıyor.
Sadece İstanbul olarak değil. Bunu iki, üç tane uçak ile Türkiye'nin ihtiyaç duyduğu yerlerde yapılır. Bu bir kesin çözüm değildir. Barajlar yüzde 10’un altına düştüğünde suyunuz bitti demektir. Çünkü dip suyu vardır ve o suyu alamazsınız. Hem pompa yeterli değildir, hem de orada canlılar vardır. Şu anda yüzde 20 civarında barajlar İstanbul için konuşuyorum. Yapılırsa yani bu zamanlarda yapılabilir veya sene içinde programlama yapılabilir. Otururuz da yaparız da.
Çünkü daha önce de İstanbul'da, Ankara'da, İzmir'de yapıldı ve başarılı olundu. Yerli ve milli olarak yapılması lazım. Bir yağmur artırım projesinde bir buluta çıktığınız zaman en fazla üç veya beşte yağmur dileği atarsınız ki 20 şer gramdan yani 100 gramı bile geçmez neredeyse yani gümüş iyidir çevreye zarar düşünürsek hiç önemli değil fotoğrafçılıkta çok daha büyük miktarda kullanılmakta zaten" şeklinde konuştu.