Parlamenter Sistem'de devlet başkanı (cumhurbaşkanı) genellikle hükümet başkanından başka bir kişi (başbakan) olur. Başkanlık Sistemi ya da Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nde ise devlet başkanı çoğunlukla hükümet başkanıyla aynı kişidir ve yürütme organı (meclis) meşruiyetini yasama organından (anayasa) almaz.
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanından önce Parlamenter Sistem'e geçen Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), 23 Nisan 1920 ile 24 Haziran 2018 tarihleri arasında bu sistemle yönetildi. Bu tarihten sonra 'Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi' adı verilen Başkanlık Sistemi'ne geçildi.
PARLAMENTER SİSTEM NE DEMEK?
Parlamenter Sistem, demokratik ülkelerde uygulanan bir yönetim biçimidir. Fransızca bir kelime olan 'parlamenter'in Türkçe anlamı 'milletvekili' demektir.
Parlamenter Sistem'in tam karşılığı; parlamentoya dayanan, parlamenter düzen, meclise dayanan sistem anlamına gelir.
PARLAMENTER SİSTEMİN ÖZELLİKLERİ NELER?
* Meclise dayanan sistem, yani parlamenter sistem, yürütme organının yasama organı tarafından denetlendiği demokratik bir yönetim modelidir.
* Parlamenter sistemde yürütme organı ya da hükümet meşruiyetini yasama organından alır.
* Parlamenter sistemde devleti temsil eden devlet başkanı genellikle hükumet başkanından farklı bir kişidir. Buna 'düalist sistem' de denir.
* Parlamenter sistemde yasama organı bir meclis biçiminde olur. Fakat İngiliz Parlamentosu'nda olduğu gibi iki ayrı heyetten oluşması da mümkündür. Tek ya da iki heyetten olması bu sistemde bir önem arz etmez.
* Parlamenter sistemde hükümet, görevde bulunduğu süre zarfında yaptığı tüm işlemlerden meclise karşı sorumludur.
* Yasama organı olan meclis, yürütmeyi yani hükümeti oluşturan bakanlar kurulunu denetleme ve görevine son verme yetkisi ile donatılmıştır.
* Parlamenter sistemde devlet başkanına uzlaştırıcı ve devleti temsil yetkisi yüklenmiştir.
PARLAMENTER SİSTEMİN TARİHÇESİ
Mutlak monarşilerden, krallık ve sultanlıklardan günümüz yönetim modellerine gelindi. Fransız İhtilali'nin bu dönüşümde tarihsel bir önemi vardır.
Parlamenter Sistem son yüzyıllarda geniş biçimde uygulama alanı buldu. Her parlamenter sistemde mutlak demokrasi olmayabilir.
Japonya ya da İsveç gibi ülkelerde sembolik bir kral ve yine demokratik bir parlamenter sistem vardır. Almanya ve İtalya gibi ülkelerde parlamenter cumhuriyet vardır. Düalist sistem gereği yetkileri sembolik bir cumhurbaşkanı bulunur.
Parlamenter sistemle yönetilen bir ülke meşruti monarşi ya da parlamenter cumhuriyet olabilir. Meşruti monarşide yetkileri sembolik olan bir hükümdar (kral, imparator, padişah) bulunur; Birleşik Krallık, İsveç, Japonya ve Birinci ve İkinci Meşrutiyet dönemlerinde Osmanlı İmparatorluğu bunun örnekleridir.
Parlamenter cumhuriyetlerde ise çoğunlukla seçimle işbaşına gelen, yetkileri yine çoğunlukla sembolik olan bir devlet başkanı (cumhurbaşkanı) bulunur, Almanya, İtalya ve Hindistan bunun örnekleridir.
Mavi: Tam başkanlık sistemli cumhuriyetler
Sarı: Yarı başkanlık sistemli cumhuriyetler
Turuncu: Parlamenter sistemli cumhuriyetler
Açık Yeşil: Parlamento güvenine tabi olan veya olmayan, yasama organı tarafından seçilen veya atanan bir yürütme başkanının bulunduğu cumhuriyetler
Pembe: Ayrı bir hükümet başkanına sahip olan ancak kraliyet ailesinin hâlâ önemli bir yürütme ve/veya yasama yetkisine sahip olduğu anayasal monarşiler
Kırmızı: Parlamenter anayasal monarşiler
Kahverengi: Tek parti devletleri
Mor: Mutlak monarşiler
Koyu Yeşil: Anayasal hükümlerin askıya alındığı ülkeler(Örneğin askeri diktatörlükler)
Gri: Yukarıdaki sistemlerin hiçbirine uymayan ülkeler (Örneğin geçici hükümetler)