Türkiye ile İsrail arasında Gazze’ye insani yardım götüren kanlı Mavi Marmara baskının ardından dondurulan siyasi ilişkilerin normalleşmesi için mutabakata varıldı. İtalya’nın başkenti Roma’da iki ülke heyetleri arasında sürdürülen müzakarelerde varılan anlaşmayı ise Başbakan Binali Yıldırım Ankara’dan,ve İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu Roma’dan, eş zamanlı olarak duyurdu. Yıldırım, “Gazze’deki ambargo Türkiye’nin öncülüğünde kalmış oluyor” dedi, “Önümüzdeki Cuma günü ilk gemimiz İsrail’in Aşdod Limanı’na 10 bin tonu aşkın insani yardımla birlikte hareket edecek” diye konuştu.
2013’TE ÖZÜR DİLENMİŞTİ
Mutabakata imzaların bugün atılacağını kaydeden Yıldırım “İmzadan sonra onay süreçleri var. İsrail’de onay kabinede, bizde ise Meclis’te tamamlanmış olacak. Sonra en kısa sürede büyükelçilikler faal hâle getirilecek ve atamalar yapılacak” dedi. 31 Mayıs 2010’da Mavi Marmara’ya yapılan baskın sonucu İsrail ile diplomatik ilişkilerin askıya alındığını anlatan Yıldırım, Türkiye’nin ilişkilerin yeniden başlaması için 3 şartının olduğunu bunlardan ilkinin ‘özür’ olduğunu hatırlattı. Yıldırım, “2013 Mart ayında İsrail Başbakanı Netanyahu, cumhurbaşkanımızı, o dönemki başbakanımızı, telefonla arayarak özür dilemişti” diye konuştu.
Yıldırım, anlaşma için ilk şartın yerine getirilmesine karşın Türkiye’nin Gazze’ye yönelik ambargonunun kaldırılması ve Mavi Marmarada hayatını kaybedenlere ödenecek tazminat şartlarıının da bu mutabakat metninde karar altına alındığını söyledi. İsrail’in , 20 milyon dolar tutarında tazminat ödeyeceğini belirten Yıldırım anlaşmanın bu kadar gecikmesinin sebebini ise Gazze’ye yönelik ambargo koşulları olduğuna dikkat çekti.
10 BİN TON YARDIM GİDİYOR
Uzun süren görüşmelerin ardından bir karara varıldığını söyleyen Yıldırım “Önümüzdeki Cuma günü ilk gemimiz İsrail’in Aşdod limanına 10 bin tonu aşkın insani yardımla hareket edecek. Ambargo da Türkiye’nin öncülüğünde kalkmış oluyor. Gazze başta olmak üzere elektrik, su ihtiyacının karşılanması için hemen çalışmalara başlatacak. 200 yataklı Filistin-Türkiye dostluk hastanesinin iç donanımlarının da yapılarak bir an önce hizmete alınması mutabakatta anlaşılan bir diğer husus. TOKİ’nin Gazze’de konut peojesi var. Cenin’deki Erez sanayi bölgesinin yapılmasının önününün açılması da mümkün hâle geliyor.”
Gazze’ye gidecek yardımların İsrail’in Aşdod Limanı’na gideceğini söyleyen Yıldırım , bir çok özel ve resmi kurumun katılacağı bu yardımların koordinasyonunun da AFAD’ın başkanlığında yapılacağını vurguladı.
MECLİS ONAYLAYACAK
Yıldırım, iki ülkenin büyükelçilerinin ne zaman göreve başlayacağı sorusuna “En kısa sürede büyükelçiler atanacak. Mutabakat metinlerinin iki tarafça onay sürecinin tamamlanmasıyla takvim başlar. Dışişleri Bakanlığı en uygun ismi atar” yanıtını verdi.
LADY LEYLA BAYRAMDA GAZZE’DE
Türkiye ile İsrail arasındaki anlaşma paraf edilir edilmez Türkiye harekete geçti. Başbakan Binali Yıldırım, Gazze’ye ilk yardım gemisinin Cuma günü Mersin Limanı’ndan hareket edeceğini açıkladı. Gazze’ye gidecek geminin adı Lady Leyla (Leyla Hanım). Dün Mısır’ın İskenderiye Limanı’ndan yola çıkan Leyla Hanım’ın bugün Mersin’de olması bekleniyor. Mersin Limanı genel kargo bölümündeki yoğunluk nedeniyle Gazze’ye gidecek yardımların gemiye yüklenmesi birkaç gün alacak. Cuma günü hareket edecek gemi Ramazan Bayramı’nda Gazze’de olacak. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) koordinasyonunda hazırlanan 10 bin tonluk yardım, Gazzeli çocuklar için hazırlanan 10 bin oyuncak, 10 bin gıda kolisi, Toprak Mahsulleri Ofisi’nin sağladığı 5 bin ton un, 2 bin ton pirinç ve Kızılay’ın temin ettiği 3 bin ton şekerden oluşuyor. (Erol Metin)
AMAC İSTİKRAR ADASI OLUŞTURMAK
Başbakan Binali Yıldırım ile eş zamanlı olarak talya’nın başkenti Roma’da mutabakatı açıklayan İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu “İsrail’in Gaza’ye denizden ablukası devam edecek” dedi. Türkiye ile yapılan anlaşmanın İsrail için stratejik öneme sahip olduğunu belirten Netanyahu, “Ortadoğu kargaşa içerisinde. Amacım yakın komşularımızla bir istikrar adası oluşturmak” şeklinde konuştu. Netanyahu, “Türkiye ile yapılan anlaşma, Türk topraklarında İsrail’e yönelik herhangi bir terör saldırısını da engelliyor” dedi. İsrail Başbakanı Netanyahu, yapılan anlaşmanın İsrail doğalgazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaşmasının önündeki engelleri de kaldırabileceğini belirtti.
BİRLEŞİK KRALLIK AB’YE MESAJ VERMİŞTİR
Başbakan Binali Yıldırım büyükelçilere verilen iftar yemeğinde konuştu. Bölgede, barışa, huzura ve istikrara vurgu yaptı. Terörle mücadelenin amansız süreceğine dikkat çekerek Avrupa’ya mesaj verdi:
* Biz sınırlarımızda ne terör, ne tek yanlı oldu bittilere asla rıza göstermeyiz.
* Birleşik Krallık AB’ye bir mesaj vermiştir, AB’nin bu mesajı okuması gerekir.
* Avrupa’da doğan en büyük risk, milliyetçi ve ırkçı söylemlerin güç kazanma ihtimalidir.
* Irkçılık, İslam korkusu, İslam karşıtlığı, Avrupa başta olmak üzere bütün insanlık için yeni bir tehdit alanıdır.
* Alman Federal Meclisi’nin çoğunluğunun alınan karar sırasında mecliste bulunmamasını da önemsiyoruz.
* Geçmiş geçmiştir, geçmişi sadece doğru anlamaya çalışmak bizim görevimizdir.
* Türkiye azılı terör örgütleriyle amansız bir mücadele vermektedir.
* PKK ile YPG’nin komuta yapıları birdir, aynı merkezden yönetilmektedir.
* Nitekim intihar bombacıları Suriye’de eğitim almaktadır.
* Dostlarımızdan terörle mücadelemize samimi desteklerini bekliyoruz.
İSRAİL MASLAHATGÜZARI BAŞBAKANLIK İFTARINDA
Başbakan Binali Yıldırım tarafından büyükelçilere verilecek iftara İsrail Büyükelçiliği Maslahatgüzarı Amira Oron da davet edildi. İsrail Büyükelçiliği Maslahatgüzarı Oron da davete icabet ederek iftara katıldı.
HASTANE AÇILACAK TOKİ KONUT YAPACAK
* İsrail, Mart 2013’te Türkiye’nin ilk talebini karşılayarak tarihte ilk kez bir devletten özür dilemişti. İsrail, Mavi Marmara saldırısında hayatını kaybedenlerin ailelerine tazminat ödemeyi ve Türkiye’nin Gazze’deki insani duruma müdahalesini kabul etti.
* Mutabakat çerçevesinde Türkiye, Gazze’ye insani yardım dahil sivil amaçlı malzemelerin girişini sağlayacak. Bu amaçla toplanan malzemeler Mersin Limanı’ndan AFAD başkanlığında bir koordinasyonla İsrail’in Aşdod Limanına gönderilecek. uradan Gazze’ye ulaştırılacak.
* Türkiye Gazze’de altyapı yatırımlarını gerçekleştirecek. Gazze halkının kullanımı için TOKİ konutlar inşa edilecek ve 200 yataklı Türkiye-Filistin Dostluk Hastanesi en kısa zamanda hizmete alınacak.
* Gazze halkının en acil ihtiyaçları olan elektrik ve içme suyu sorunu çözülüyor. Gazze’ye verilen elektrik ve su miktarı artırılacak. Yeni santraller yapılacak.
* Gazze’ye ilaveten Batı Şeria’da Cenin Sanayi Bölgesi gibi kapsamlı projelerin hayata geçirilmesi kolaylaşacak.
* Mutabakatta Hamas ile ilgili herhangi bir hüküm bulunmuyor.
DÜNYADAN TEPKİLER
Mutabakat İsrail ‘sağını’ kızdırdı. Dünyadan olumlu tepkilerin geldiği mutabakat için İsrail sağ partileri ve medyası ‘Anlaşma Türkiye’niN zaferi’ yorumunu yaptı.
Siyonist Birlik lideri İsaac Herzog: Netanyahu Türkiye karşısında rezil oldu. Türkiye ile ilişkilerin normal seyrine dönmesi önemli bir siyasi hedef ancak İsrail askerlerine saldıran kişiler için tazminat ödenmesi kabul edilemez.
Başbakan Netanyahu’nun partisi Likud’un eski bakanlarından Gideon Sa’ar: Türk aktivistler için tazminat ödenmesini öngören anlaşma, İsrail için bir aşağılamadır.
Kerry: Türkiye ve İsrail arasındaki anlaşmadan çok memnunuz. Bu olumlu bir adım ve daha da olumlu adımlara yol açacağını umuyoruz.
BM Genel Sekreteri Ban Ki-mun: İsrail-Türkiye ilişkilerinin normalleşmesini memnuniyetle karşılıyorum. Bu bölgenin istikrarı için önemli ve umut dolu bir işarettir.
İtalya Başbakanı Matteo Renzi: Son 10 yılda bu coğrafi bölgede neler olduğunu görünce, anlaşma çok önemli bir sinyal. Beklenmedik ve bir yıl öncesine kadar düşünülemez bir anlaşma.
İSRAİL BASINI
Haaretz: 6 yıl geç kalınmış bir anlaşma. İsrail aynı koşulları Mavi Marmara saldırısından hemen sonra yerine getirebilirdi.
Haaretz’den Tina Hary: Anlaşma İsrail’in utanç verici Gazze ablukasına dokunmadı bile. Gazzelilerin gelişmelerini sağlayacak koşullar oluşturulmalı.
Jerusalem Post: Anlaşmanın kazananı Hamas ve Türkiye oldu. Hamas’ın İsrail’le diplomatik ilişkileri olan bir ülkedeki varlığının kabul edilmesi, İsrail’in yıllardır bu terör örgütünü El Kaide ve IŞİD gibi örgütlerle bir kılma çalışmalarının altını oyuyor.
Times of Israel: İsrail ve Türkiye, her iki tarafın da kazandığı sihirli bir çözüm buldu.
Yedioth Ahronoth: Bir devletten özür dileyip, tazminat ödemeyi kabul ediyorsanız suçlu olduğunuz anlamına gelir.
PRAGMATİK DÖNEME GİRDİK
ORSAM İsrail uzmanı Ceyhun Çiçekçi: Anlaşmayı Türkiye’nin dış politika revizyonu bağlamında değerlendirmek gerekir. Dış politikada idealist bir evreden ziyade daha pragmatik bir döneme girdiğimiz görülüyor.
DOĞALGAZ BELİRLEYİCİ OLDU
Prof. Dr. İ. Yaşar Hacısalihoğlu: Bu yeni bir dönemin başlangıcı olacak ve bunun asıl esası, Doğu Akdeniz’in yeni enerji jeopolitiğinde saklı. Ama bunun en rasyonel güzergahını da Türkiye oluşturuyor.
TÜRKİYE, HAMAS’I DİZGİNLEYECEK
Prof. Dr. Hasan Köni: Mısır’daki yapı, İran’ın ABD ile yakınlaşması, ABD’nin ve Rusya’nın IŞİD’i bitirme kararı hem S. Arabistan’ı hem de Türkiye’yi biraz zor durumda bıraktı. Türkiye, Hamas’ı dizginleyecek. Yardımlar da İsrail’in lehine çünkü İsrail kontrolleri yapacak.
METİNDEKİ DENGE ÖNEMLİ
Prof. Dr. Fisun Arsava: Tazminat dışında gündemde olan en önemli konulardan biri Hamas’tı. Ancak böyle bir açıklama yok. Diğer yandan İsrail askerlerine Türkiye’de açılan davalardan da vazgeçildi. Anlaşma metninde umarım her iki tarafta da denge sağlanmıştır.
AMBARGO HAFİFLEDİ KUŞATMA SÜRÜYOR
Emekli Büyükelçi, USAK Başkanı Özden Sanberk: Bu adımı olumlu görüyorum. Çünkü Ortadoğu devletleriyle sorunlu bir dış politikamız var. Avrupa devletleriyle de sorunlarımız bulunduğu için bunun gibi anlaşmaların Türkiye açısından iyi olacağını düşünüyorum. Diğer yandan burası Ortadoğu ve konjonktür her an değişebiliyor. Yeni bir İsrail saldırısı olursa anlaşma hemen çöker. Bu açıdan da ihtiyatlı konuşmak gerek. Diğer yandan Gazze’yle ilgili olarak ambargo ve abluka aynı şey değil. Abluka demek kuşatma demek ve devam ediyor. Kuşatma hem deniz, hem hava hem de karadan devam ediyor.
DEĞERLİ YALNIZLIKTAN KURTULMALIYIZ
Emekli Büyükelçi Yalım Eralp: Geç de olsa anlaşmaya varmak iyi bir adım. İki ülke isteklerinden bazı ödünler verdi ve anlaşma sağlandı. Hamas İsrail için önemli bir unsur. Türkiye ilişkilerinin bozuk olduğu ülkelerin sayısını azaltmak zorunda. Değerli yalnızlık diye bir şey bizim için söz konusu olamaz.
UZLAŞMA YERİNDE BİR KARAR
Emekli Büyükelçi Nüzhet Kandemir: Bu uzlaşı çok yerinde. Anlaşmazlık iki ülkenin kişisel çıkarları için aykırı bir durumdu. Türkiye’nin başından beri İsrail’le ilgili politikası yanlıştı. Bu yanlışlık da Türkiye’ye zarar olarak döndü. Yaşadığımız bu sürecin Türk dış politikasını yönetenlere bir ders olmalı.
DAVOS KRİZİNDEN TARİHİ MUTABAKATA
İki ülke arasında ilk ciddi gerilim 2009’da çıktı. Dönemin Başbakanı Erdoğan, 30 Ocak 2009’da Davos Zirvesi’nde dönemin İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Perez’e Filistin için sert bir mesaj vermişti. “Siz öldürmeyi iyi bilirsiniz” diyen Erdoğan’ın kullandığı “One Munite” sözleri adeta yeni İsrail politikasının şifresi oldu.
Bir yıl sonra Mavi Marmara gemisi 6 yardım gemisi Gazze’ye doğru yola çıktı. 31 Mayıs 2010’da İsrail’e 70 mil açıktaki uluslararası sularda İsrail askerlerinin yaptığı müdahalede 10 Türk vatandaşı şehit düştü, 52’si ağır 156 kişi yaralandı.
İsrail savaş gemileri, yardım gemilerini Aşdod Limanı’na sürükledi. Gemilerdeki farklı ülkelerden onlarca aktivist gözaltına alındı.
Türkiye, bu olay üzerine İsrail ilişkilerini askıya aldı. Türk İsrail diplomatik ilişkileri ikinci kâtip düzeyine indirildi. Askeri anlaşmaların tümü askıya alındı. Akdeniz’de seyrü-sefer serbestisi için önlem aldı.
Türkiye İsrail ile askıya aldığı diplomatik ve siyasi ilişkilerin tekrar normalleşebilmesi için ise 3 şart koştu : İsrail’in özür dilemesi, saldırıda hayatını kaybedenlerin ailelerine tazminat ödenmesi ve İsrail’in Gazze ablukasını sona erdirmesi.
İsrail Türkiye’deki mağdur ailelerine ulaşarak tazminat ödeyip özür dileyerek meseleyi kapatmak istedi. Ancak mağdurlar bu teklifi geri çevirdi.
İsrail eski Genelkurmay Başkanı Rau Gabiel Ashkenazi, eski Deniz Kuvvetleri Komutanı Eliezer Alfred Maron, eski Hava Kuvvetleri İstihbarat Sorumlusu Avishay Levi ve eski İsrail İstihbarat Başkanı Amos Yadlin hakkında İ 9’ar kez müebbet hapis istemiyle dava açıldı. Mahkeme 4 sanık hakkında Kırmızı Bülten kararı çıkardı. Ancak yaklaşık 2 yıldır Interpole gönderilmedi.
Lahey’de de ilk kez İsrail dosyası açıldı. Savcılık İsrail’in savaş ve insanlık suçu işlediği görüşünü açıkladı. Dosya inceleme aşamasında. İsrail aleyhine ABD, İngiltere, İspanya, İtalya gibi ülkelerde soruşturmalar başladı.
2013te İsrail 3’ncü yılın sonunda özür diledi. Erdoğan ile Netanyahu görüşmesi ABD Başkanı Obama tarafından açıklandı. Netanyahu, her türlü hatadan dolayı İsrail adına Türk halkından özür diledi. Erdoğan da Türk halkı adına özrü kabul etti.
Özür ilk şarttı ve gerçekleşmesi dünyada yankılanıyordu. Ama bu sadece birinci şarttı. Diğer iki şart tazminat ve ablukanın kaldırılması konusu için müzakere heyetleri oluşturuldu. Heyetler görüşmelere başladı.
Görüşmelerde anlaşma noktasına yakın olunduğu konuşuluyorken, 8 Temmuz 2014’de İsrail’in kanlı Gazze saldırısı başladı. Ve Türkiye masadan kalktı.
Görüşmeler bir yıl önce yeniden başladı. Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Feridun Sinirlioğlu’nun İsrailli mevkidaşı Dore Gold ve Netanyahu’nun Özel Temsilcisi Joseph Ciechanover’la bağlantı kanallarını açık tuttu.
Gizli görüşmeler Roma, Cenevre, Zürih, Londra’da birçok defa yapıldı. İsrail görüşmelerde, normalleşme için Hollywood yapımı filmlerle Türkiye’ye lobi desteği verilmesi Mısır’da tutuklu olan İhvan üyelerinin affedilmesi, , doğalgazın Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınmasında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni de devreye sokulması, teröre karşı Türkiye-İsrail işbirliği gibi bir çok öneri masaya getirildi.
İsrail ise davaların geri çekilmesini istedi. Türkiye’den Hamas’ın daha ılımlı olması için ikna edilmesi, İsrail aleyhine açılan davaların Meclis’ten geçirilecek bir anlaşmayla ortadan kaldırılması istendi.(Hilal Öztürk)