Doğu Türkistan’daki kampları dünyanın gözü önünde ‘işletmeye’ devam eden Çin’in zulmüne karşı AB ve İngiltere yaptırım adımı attı. Dünyaya sesini duyurmaya çalışan Uygurlar, Türkiye için de ‘güçlü tepki’ beklentisi içine girdi.
Çağrıların ardından iki yıl önce Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, bir heyetin Doğu Türkistan’ı ziyaret ederek incelemelerde bulunacağını duyurdu. Ancak ne ziyaret gerçekleştirildi ne de heyete ilişkin bir açıklama yapıldı.
‘TÜRKİYE İHLALLERE KARŞI ÖNEMLİ BİR ROL OYNAMALI’
Muhalefetin yönelttiği heyet soruları da karşılıksız kaldı. Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin Ankara’yı ziyaret ettiği gün kritik konu bir kez daha gündeme geldi.
Dünya Uygur Kurultayı Başkanı Dolkun İsa, masada Doğu Türkistan’ın da olacağını söyledi. Pekin’e bu konuda güçlü bir mesaj verilmesi gerektiğini belirtti. Doğu Türkistan Milli Meclisi Başkanı Seyit Tümtürk ise “İnsan hakları ihlalleri konusunda Türkiye önemli bir rol oynamalı” dedi.
İKİ SENE OLDU HEYET NEREDE
Çin’in milyonları kapattığı Doğu Türkistan’daki işkence kamplarında yaşanan insan hakları ihlalleri uluslararası kuruluşların birçok raporuna yansıdı. Son olarak AB ve İngiltere yaptırım adımı attı. Türkiye de 2019’da bölgeye bir inceleme heyeti gönderileceğini duyurdu. Ancak aradan iki yıl geçmesine rağmen bu yönde bir adım atılmadı. ‘Heyet ne zaman gidecek?’ sorusu gündeme geldi.
Uygurlara yönelik sistemli zulmü dünyanın gözü önünde sürdüren Çin rejimi, eğitim adı altında kurduğu kamplarda milyonlarca kişiyi ‘beyin yıkama’ programlarına tabi tutuyor. Yurt dışında bulunan Uygurların aileleri de ‘şantaj’ unsuru olarak kamplara kapatılıyor.
Pekin, geçen yıllarda uluslararası kamuoyunun “Madem insan hakları ihlali yok o halde kapıları açın” çağrıları karşısında da bir grup gazeteciyi önceden ayarlanmış kurgu kamplara götürüp gezdirerek propagandaya imza atmıştı. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu da Temmuz 2019’da Türkiye’den bir heyetin Uygur Türklerinin yaşadığı bölgeyi ziyaret ederek incelemelerde bulunacağını bildirmişti.
Erdoğan’ın Çin’e ziyaretinin ardından konuşan Çavuşoğlu “Çin Devlet Başkanı, Türkiye’den bölgeye bir heyet göndermemizi teklif etmişti. Daha sonra 24 Temmuz’da Çin Büyükelçiliği, bakanlığımıza gelerek bu daveti resmi bir şekilde iletti. Şimdi o bölgeye Çin’in daveti üzerine değişik kurumlardan oluşan yaklaşık 10 kişilik bir heyetimizi göndereceğiz ve oradaki durumu arkadaşlarımız yerinde görecekler” ifadesini kullanmıştı.
Ancak bu sözlerin üzerinden iki yıla yakın bir zaman geçmesine rağmen bir gelişme yaşanmadı. TBMM’de muhalefet milletvekillerinin bu yönde verdiği soru önergeleri de karşılıksız kaldı.
Heyetin akıbetine ilişkin belirsizlik sürerken Çin Dışişleri Bakanı’nın Türkiye’ye ziyareti konuyu yeniden gündeme taşıdı. Uygur toplumunun temsilcileri Türkiye’nin Pekin’e bu yönde güçlü bir mesaj vermesi gerektiğini belirtti.
Dünya Uygur Kurultayı Başkanı Dolkun İsa “Yaptırım uygulanmayabilir ama en azından Doğu Türkistan meselesinin Türkiye için önemi vurgulanmalı. Türk vatandaşı olan ve ailelerinden ayrı kalan Doğu Türkistanlılar var. Bu insanların çocukları Çin’de tutuluyor. Türkiye’nin kendi vatandaşı olan Doğu Türkistanlı çocukları Çin yönetiminden talep etme hakkı var” dedi.
Doğu Türkistan Milli Meclisi Başkanı Seyit Tümtürk de, Doğu Türkistan’daki insan hakları ihlalleri konusunda Türkiye’nin önemli bir rol üstlenmesi gerektine vurgu yaptı. Tümtürk şöyle devam ett: Çinli Bakan Wang Yi, Doğu Türkistan’daki soykırımın baş sorumlularından biri.
Dünya kamuoyu, Çin’in 2016 yılında başlattığı, kamp ve cezaeviyle başlayan uluslararası hukuk ihlalleri ve soykırım politikalarını suç olarak ilan etti. Birçok ülke, bu konuda karar aldı. Bu konuda, asıl Çin’e bu eleştiriyi yapması gereken Türkiye.
ÇİNLİ BAKAN KÜLLİYE’DE
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi’yi kabul etti. Külliye’de basına kapalı gerçekleşen görüşme 1 saat 10 dakika sürdü. Temasta Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da hazır bulundu. Çavuşoğlu, konuk bakanla yaptığı görüşmeye ilişkin “Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi ile diplomatik ilişkilerimizin 50’nci yıl dönümünde ekonomik işbirliği potansiyelini ele aldık. Salgınla mücadele ve aşı konusunda işbirliğini ilerleteceğiz. Uygur Türklerine ilişkin hassasiyetimizi ve düşüncelerimizi ilettik” dedi.
"ZULME SESSİZ KALMAYIN"
Çin’in Doğu Türkistan’da uyguladığı zulüm politikaları birçok ilde düzenlenen eylemlerle protesto edildi. Adana’da bir grup tarihi Taş Köprü’de bir araya geldi. “Zulme sessiz kalmak zulümdür.”, “Doğu Türkistan’da yapılan zulme sessiz kalmayın!” yazılı dövizler taşıyan grup, Uygur Türkleri’ne uygulanan baskı ve insan hakları ihlallerini protesto etti. Çin’in Büyükelçiliği önünde de gösteri düzenlendi.
Protestoya, DP lideri Gültekin Uysal, Gelecek Partili Selçuk Özdağ, İYİ Partili Fahrettin Yokuş ve SP’li Abdulkadir Karaduman da katıldı. Özdağ Çin’de yaşayan Uygur Türklerinin baskı altında olduğuna işaret ederek “Bir Çinli nasıl yaşıyorsa, ne haklara sahipse orada yaşayan Doğu Türkistanlılar, Kırgız Türkleri, Kazak Türkleri ve diğerleri de aynı haklara sahip olmalı. Çin, asimilasyon, işkenceiddialarına hiç kapılarını açmıyor” ifadesini kullandı.