İktidar partilerinin TBMM’ye sunduğu ve geçtiğimiz hafta Meclis'te yapılan oturumla kabul edilen Milletvekili Seçim Kanunu Resmi Gazete'de yayımlandı. Buna göre seçimlerde baraj yüzde 7’ye çekildi. Kanuna göre, Meclis’te grup şartı kaldırıldı; ancak partilerin seçimden 6 ay önce 41 ilde örgütlenmesi gerekiyor. Seçimde artık, her partinin oy oranının esas alınacağı d’Hondt modeli uygulanacak. Küçük partiler ittifakla barajı geçse bile vekil çıkarmakta zorlanacak.
SEÇİM BARAJI YÜZDE 7'YE DÜŞTÜ
Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren kanuna göre, seçimlerde yüzde 10 olarak uygulanan ülke seçim barajı yüzde 7'ye indirildi.
İttifakın aldığı oy toplamı ülke barajını geçtiği takdirde, seçim çevrelerinde milletvekili hesabı ve dağılımı, ittifak içinde yer alan her bir partinin o seçim çevresinde almış olduğu oy sayısı dikkate alınarak yapılacak.
KÜÇÜK PARTİLERİN VEKİL ÇIKARMASI ZORLAŞTI
İttifakı oluşturan siyasi partilerin her birinin çıkaracağı milletvekili sayısı, her seçim bölgesinde ittifak içinde elde ettiği oy sayısı esas alınarak genel d'Hondt uygulaması ile belirlenecek. Kanuna göre, oy oranı düşük partilerin vekil çıkarma ihtimali azaldı. Bu adım ‘muhalefet üzerinde ortak liste baskısı’ olarak yorumlandı.
Seçime katılma yeterliliği elde eden parti, Siyasi Partiler Kanunu'nda öngörülen ve parti tüzüğünde belirtilen süreler içerisinde ilçe, il ve büyük kongrelerini üst üste iki defa yapmamışsa seçime katılma yeterliliğini kaybedecek. Salt TBMM'de grup kurmuş olmak, seçime katılabilmenin yeter şartından biri olamayacak.
Görme engelli seçmenlerin oyun gizliliği esasına uygun şekilde oy kullanabilmelerine imkan sağlanacak. Bu kapsamda Yüksek Seçim Kurulu (YSK), görme engelli seçmenlerin kullanabilmesi için oy pusulalarına uygun şablon sağlayacak.
SEÇİM KURULUNDA KIDEMLİ HAKİM ZORUNLULUĞU KALDIRILDI
Yeni kanun ile ilçe ve il seçim kurullarında "kıdemli hakim"in görev alması zorunluluğu kaldırıldı. İl seçim kurulu, bir başkan, iki asıl üye ile iki yedek üyeden oluşacak.
İl seçim kurulu başkanı ve asıl üyeleri ile yedek üyeleri, iki yılda bir ocak ayının son haftasında, il merkezinde görev yapan, kınama veya daha ağır disiplin cezası almamış, en az birinci sınıfa ayrılmış ve birinci sınıfa ayrılma niteliklerini kaybetmemiş hakimler arasından, adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonunca ad çekme suretiyle tespit edilecek.
Ad çekmede ilk çıkan hakim başkan, sonraki iki hakim asıl ve son çıkan iki hakim yedek üye olarak belirlenecek. Ad çekmeye katılacak hakim sayısının beşten az olması durumunda, bu hakimler arasında ad çekme işlemi yapıldıktan sonra eksik kalan asıl ve yedek üyeler, en kıdemli hakimden başlayarak belirlenecek.
Ad çekmeye katılacak hakimin bulunmaması durumunda ise başkan ve asıl üyeler ile yedek üyeler en kıdemli hakimden başlayarak belirlenecek. Bu suretle kurulan il seçim kurulu iki yıl süre ile görev yapacak.
Kıdemin belirlenmesinde kınama veya daha ağır disiplin cezası almış olanlar diğerlerinden daha az kıdemli sayılacak.
İl seçim kurulu başkanlığının boşalması halinde asıl ve yedek üyelerden en kıdemli hakim il seçim kuruluna başkanlık edecek.
İlçelerde, ilçede görev yapan kınama veya daha ağır disiplin cezası almamış en az birinci sınıfa ayrılmış ve birinci sınıfa ayrılma niteliklerini kaybetmemiş hakimler arasından, merkez ilçelerde ise aynı nitelikleri taşıyan hakimler arasından adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonunca ad çekme suretiyle belirlenen hakim, kurulun başkanı olacak.
Ad çekmeye katılacak hakimin bulunmaması durumunda ise en kıdemli hakim kurulun başkanı olacak.
İktidarı, seçime giderken "oyunun kuralını değiştirmekle" eleştiren muhalefet, seçim kurulu başkan ve üyelerinin "en kıdemli hakimler" arasından belirlenmesi zorunluluğunu kaldıran hükümleri, "ivedilikle" iptal istemiyle Anayasa Mahkemesi'ne götüreceğini açıklamıştı.
SEÇMEN KÜTÜĞÜ 3 AY ÖNCEKİ LİSTEDEN GÜNCELLENECEK
Sandık kuruluna üye bildirme hakkı olan bir parti, oluru olmadan başka bir parti üyesini sandık kurulu üyesi olarak gösteremeyecek.
Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun uyarınca yapılacak mahalli idareler genel seçimlerinde, yerleşim yeri adresine göre oluşturulan seçimin başlangıç tarihinden 3 ay önceki seçmen kütüğü üzerinden güncelleme yapılacak.
Kütük düzenlemesi nedeniyle seçmen hiçbir şekilde oy kullanma hakkından yoksun bırakılmayacak. Adresi kapanmış olması sebebiyle adres kayıt sisteminde görünmeyenlerin, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün adres kayıt sisteminde bulunan en son geçerli adres bilgileri esas alınacak.
Muhtarlık bölgesi askı listelerinin askı süresi içinde bir seçim çevresinden diğerine yapılan seçmen nakil istemleri hakkında, ilçe seçim kurulu başkanı tarafından itiraz üzerine veya nakil isteminin şüpheli bir girişim olduğu kanaatine varılması üzerine, resen yapılacak araştırma ve inceleme neticesinde, nakil isteminin kabul edilmemesi halinde, seçmen kaydı dondurulamayacak ve bir önce kayıtlı olduğu adreste seçmen kaydı devam edecek.
İl seçim kurulu başkan ve üyeleri ile ilçe seçim kurulu başkanları, kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren 3 ay içinde yapılan değişikliklere göre yeniden belirlenecek. Bu şekilde belirlenen başkan ve üyeler, önceki başkan ve üyelerin görev süresini tamamlayacak.
Yasayla Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne paralel olarak Seçim Kanunu'ndaki "başbakan" ibaresi kanundan çıkarıldı.
CHP AYM'YE GÖTÜRECEK
Yasanın başta seçim kurullarının yapısı olmak üzere birçok hükmünün Anayasa'ya aykırı olduğunu savunan CHP, "ivedilikle" Anayasa Mahkemesi'ne (AYM) iptal başvurusunda bulunma kararı aldı.
Anayasa hukukçusu CHP İstanbul Milletvekili İbrahim Kaboğlu, seçim kurullarının oluşumu ile "seçim güvenliğini zedeleyecek" nitelikte olan 3 maddeyi "ivedilikle" Anayasa Mahkemesi'ne götüreceklerini açıklamıştı.
Yasanın yürürlüğe girmesiyle birlikte, Ocak 2022'de oluşturulan seçim kurullarının 3 ay içinde lağvedileceğine dikkat çeken Kaboğlu, "iptal" isteminde bulunacaklarını söylemişti:
"Yurttaşlarımız bilsin ki, öncelikle teklifin, il ve ilçe seçim kurullarının kıdem esası yerine kura ile belirlenmesi ve halihazırdaki seçim kurullarının lağvedilmesi Anayasa'ya çok yönlü aykırı olduğu için bu ilgili maddeleri ivedilikle Anayasa Mahkemesi'ne götüreceğiz. Bekaları için bu değişikliği yapanların ısrarı devam edecek olursa, özellikle seçim güvenliğini zedeleyecek olan seçim kurullarının oluşumu ile alakalı maddeleri ivedi bir şekilde Anayasa Mahkemesi'ne götüreceğiz. Yurttaşlarımızın hukukunu her aşamada koruyacağız."
UZMANLARIN YENİ KANUNA TEPKİLERİ:
(Rawest Araştırma) Roj Girasun: “Yeni kanun teklifi muhalefetin irili ufaklı bütün gruplarını tek listeden milletvekili adayları çıkarmaya zorluyor. Bu düşünce Millet İttifakı içindeki sağ seçmenin kerhen de olsa CHP’ye oy vermeyeceği mantığı üzerine kurulu. Yeni seçim kanununun ilk etapta gösterdiği muhalefet için ciddi handikapları olacağı. Lakin MHP bu sistemde 1991 seçimlerinde yüzde 10,74’lük oy oranına karşın seçim çevresi barajları yüzünden yalnızca 7 milletvekilliği kazanabilen DSP durumuna düşerek şok yaşayabilir. Teklifin gösterdiği bir şey daha var. DEVA ve Gelecek partilerinin iktidar için o kadar ‘küçük partiler’ olmadığı.”
(MAK Araştırma) Mehmet Ali Kulat: “En önemli hamle; %7 baraj oranında bir partinin % 7 oy alması değil, bir ittifakın % 7 olması ile üçüncü ittifaka yol verip Millet İttifakı’nın bölünmesine kapı açma hamlesi gibi duruyor. Satranç hamlesi... DEVA, Gelecek ve başka partilerin ittifaktan kopması ya da yeni girebilecek partilere havuç sunuluyor.”
(Avrasya Araştırma) Kemal Özkiraz: “MHP’ye ekstradan 22 sandalye kazandırma çabası... Altılı ittifak tek listeyle seçime girerse bu sistem AKP’nin elinde patlar.”
(Türkiye Raporu) Can Selçuki: “İttifaklar vekil aritmetiği açısından anlamını yitiriyor. Küçük partiler muhtemelen büyük parti listelerinde yer arayacak. Partiler ittifaklar marifetiyle baraj sorunu yaşamayacak ancak aldıkları oylar çok düşük kalacağı için vekil çıkartmakta zorlanacaklar. İttifakların kütle etkisi ortadan kalkıyor.”