84 MADDEYE NEŞTER
Altı siyasi partinin ‘Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi’ ilk mutabakat metninin açıklandığı Bilkent Otel’de kamuoyuna tanıtıldı. 167 maddelik teklifte 84 maddede değişiklik öngörüldü. Liderler düzenlemeleri içeren kitapçıkla objektif karşısına geçti.
84 maddede değişiklik öngören anayasa değişikliği teklifinin tam metni için tıklayın
‘CUMHURBAŞKANIMIZIN TALİMATIYLA’ KLİŞESİ BİTECEK
Altı partinin anayasa teklifi için “Keyfiliğe yol açan özgürlükleri güvencesiz bırakan, devlet mekanizmalarını aşındıran cumhurbaşkanlığı sistemi yürürlükten kaldırılacak. Dört yıldır duyduğumuz ‘Cumhurbaşkanımızın talimatıyla’ klişesi bitecek” denildi. Geçmişte uygulanan parlamenter sistemin yanlışlarının da reddedildiği vurgulandı.
Cumhurbaşkanı partisiyle ilişiğini kesecek. Bir dönem ve 7 yıl için seçilebilecek. Kanunlara veto yetkisi sona erecek.
Tek başlı yürütme modeli bitecek. Yürütmede asıl yetki Bakanlar Kurulu’nda olacak. Cumhurbaşkanı temsili yetkileri kullanacak.
Seçim barajı yüzde 3’e düşecek. Yüzde 1 oy alan parti Hazine yardımı alacak. Parti kapatma davası açılabilmesi Meclis iznine bağlanacak.
Hükümetin denetimini sağlayan meclis soruşturması ve gensoru geri gelecek. Bütçeyi kabul yetkisi TBMM’ye iade edilecek.
Yargı bağımsızlığı sağlanacak. HSK ikiye ayrılacak. Hakim ve savcılara coğrafi teminat sağlanacak. Savunma iddia makamıyla eşitlenecek.
Haklar genişletilerek ‘insan onuru’ maddesi anayasaya girecek. İfade özgürlüğü güvence altına alınacak. Basın özgürlüğü devletin ödevi sayılacak.
Milletlerarası antlaşmalardan çekilme yetkisi TBMM’de olacak, YÖK kaldırılacak, KHK ile OHAL bitecek, yetki Bakanlar Kurulu’na ait olacak.
Muhalefetin 156 sayfadan oluşan önerisinde 9 başlıktaki 167 maddelik teklifle anayasanın 84 maddesinde değişiklik öngörüldü. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile zayıflayan kurumların güçlendirilmesi hedeflendi. ‘Ortak akıl ile yanlışları düzeltme zamanı” vurgusuyla “Bir kişinin yanlışının yükünü hepimiz çekemeyiz” mesajı verildi.
Altı siyasi parti, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi’ni tanıttı. Ankara Bilkent Otel’deki toplantı sinevizyon gösterimi ile başladı. “Biz Türkiye’yiz, bugünlere kolay gelmedik. Biz iyi biliriz, iktidar ayrıdır” sözlerinin yer aldığı sinevizyonda, Türkiye haritası üzerine kurulu bir koltuk gösterildiği anda “Bir kişinin yanlışlarını hepimiz çekemeyiz” denildi. Sinevizyonda, “Şimdi ortak akıl, yanlışları düzeltme zamanı” vurgusu yapıldı, ardından İstiklal Marşı okundu.
Altılı masanın toplam 156 sayfadan oluşan anayasa değişiklik önerisine göre; seçim barajı yüzde 3’e düşecek, Cumhurbaşkanı, milletlerarası bir sözleşmeden gece yarısı tek başına çıkma kararı veremeyecek, Cumhurbaşkanın kanunları veto etme yetkisine son verilecek, Cumhurbaşkanları bir dönem ve 7 yıl için seçilebilecek, seçilen Cumhurbaşkanı partisiyle ilişkisini kesecek. Başbakan ve bakanlar TBMM’ye karşı sorumlu olacak. Siyasi partiler hakkında Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının kapatma davası açabilmesi TBMM’nin iznine bağlanacak. Anayasa değişikliği önerisi ana hatları ile şöyle:
KUVVETLER AYRILIĞI
Altılı masanın Anayasa değişikliği önerisi 84 maddeden oluşuyor. Kuvvetler ayrılığının vurgulandığı yeni sistemde yasamanın etkin ve katılımcı, yürütmenin istikrarlı, şeffaf ve hesap verebilir, yargının ise bağımsız ve tarafsız olması hedefleniyor. Uzlaşılan metinde ‘Güçlü, özgürlükçü, demokratik, adil bir sistem inşa etme kararlılığı içindeyiz’ ifadelerine yer veriliyor.
PARTİLİ CUMHURBAŞKANLIĞI BİTİYOR
Cumhurbaşkanı 7 yıllığına halk tarafından seçilecek ve seçimle beraber partisiyle ilişkisi sona erecek. Görevi sona eren bir cumhurbaşkanı, seçimle gelinen siyasi bir görev üstlenemeyecek. Cumhurbaşkanına, TBMM Başkanı vekalet edecek. Cumhurbaşkanının kanunlar üzerindeki zorlaştırıcı veto etkisi sona erdirilip geri gönderme hakkı veriliyor.
ÖZGÜRLÜKÇÜ ANLAYIŞ
Altılı masanın teklifi, Anayasayı temel hakları “ödev” olarak vurgulayan ve hürriyetleri ödev kavramıyla sınırlayan anlayıştan arındırıyor. Anayasaya özgürlükçü bir anlayış kazandırılıyor. Anayasadan otoriter anlayışın izleri siliniyor. Anayasada “temel hak ve ödevler” yerine “temel hak ve hürriyetler” düzenleniyor.
TEMEL ESAS İNSAN ONURU
Anayasanın temel hakları düzenleyen ilk maddesine “İnsan onuru dokunulmazdır ve anayasal düzenin temelidir” ifadesi ekleniyor. Bu vurguyla beraber Anayasanın insan onurunu esas alan bir bakış açısı kazanması sağlanıyor. Devletin temel işlevinin insan onurunu korumak ve ona saygı göstermek olduğu vurgulanıyor.
HÜRRİYET LEHİNE YORUM
Anayasa’nın 13. maddesine “Hürriyet esas sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılır” hükmü ekleniyor. Düşünce, kanaat ve ifade hürriyeti tek bir maddede düzenleniyor. Anayasanın 25. maddesinde yapılacak değişiklikle eleştiri hürriyeti güvence altına alınıyor. Keyfi sınırlamaların önüne geçiliyor.
HAYVAN HAKLARI İLK KEZ ANAYASADA
Anayasanın 56. maddesinde yapılan değişiklikle Anayasada sağlık hakkı ve çevre hakkı yeniden düzenlenirken hayvan hakları ilk kez anayasal güvenceye kavuşturuluyor.
PARTİLERE KİLİT ZORLAŞIYOR
Şiddete başvurma ya da şiddeti teşvik hariç olmak üzere parti kapatma davalarının açılabilmesi için ihtar şartı getiriliyor. Kapatma davasının açılabilmesi, TBMM’nin üçte ikisinin oyuyla alınacak izne bağlanıyor. Milletvekillerinin meclis kürsüsünde kullandığı ifadelerin parti kapatma davalarında delil olamayacağı düzenleniyor. Bu davalardan çıkabilecek yaptırımlara idari para cezası ekleniyor.
DOKUNULMAZLIĞIN KALDIRILMASI ZORLAŞTIRILACAK
Milletvekillerinin sadece ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü halinde dokunulmazlıktan faydalanamayacağı düzenleniyor. Dokunulmazlığın kaldırılması için üye tam sayısının salt çoğunluğu ile karar alınacağı hükmü getiriliyor. Milletvekili düşme kararında bireysel başvuru yoluna gidilmiş ise AYM kararının bekleneceği düzenleniyor.
KADINA ŞİDDET VEKİLLİĞE ENGEL
Affa uğramış olsalar bile cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı, kadına yönelik kasten yaralama ve edimi ifasını fesat karıştırma suçlarından hüküm giymiş olanların milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olamayacağı hükmü getiriliyor.
BİREYSEL BAŞVUR GENİŞLETİLECEK
Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısı 15’ten 22’ye çıkarılıyor. Üyelerden 20’sinin TBMM, 2’sinin cumhurbaşkanı tarafından seçilmesi öngörülüyor. Mahkemenin bölüm sayısı 2’den 4’e yükseltiliyor. Anayasada veya Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde düzenlenen hakların ihlali iddiasıyla Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu açılıyor. Türkiye’nin taraf olduğu bir uluslararası anlaşmadan çekilme için TBMM’nin uygun bulması şartı Anayasada açıkça düzenleniyor.
MECLİS’İN DAVETİNE UYULACAK
Meclisin denetim yetkisi güçlendiriliyor. Şeffaf ve hesap verebilir bir yönetim için hükümete hesap sorulabilmesini sağlayacak araçları artırıp etkili kılınıyor. Muhalefete bir yasama yılında en az yirmi gün gündemi belirleyerek genel görüşme açma hakkı tanınıyor. Herkesin Meclis Araştırma Komisyonunun davetine uymak zorunda olduğu düzenleniyor.
MECLİS, BÜTÇE YETKİSİNE KAVUŞACAK
Bütçe yetkisi Meclise iade ediliyor. Hükümetlerin politikalarını Bütçe Kanununun sınırlarına uygun olarak yürütmelerini sağlamak amacıyla Kesin hesap Anayasada ayrı bir maddede düzenleniyor. Değişikliğe göre, Kesin hesap Komisyonu kuruluyor ve başkanının ana muhalefet partisinin milletvekili olması şartı getiriliyor.
HÜKÜMET KURULMADAN HÜKÜMET DÜŞÜRÜLEMEYECEK
Hükümet, başbakan ve bakanlar hakkında gensoru verme yetkisi tesis ediliyor. Bu yenilikle, Bakanlar Kurulu aleyhine verilen güvensizlik önergelerine yeni Başbakanın isminin eklenmesi zorunlu kılınıyor. Böylece meclis, istikrarın gereği olarak ancak yeni hükümeti kurmakta birleşebilirse mevcut hükümeti düşürebilecek.
HSK KAPATILACAK
Hakimler ve Savcılar Kurulu kapatılarak Hakimler Kurulu ve Savcılar Kurulu kuruluyor. Yargı bağımsızlığının sağlanması için Adalet Bakanı ve yardımcısının Hakimler Kurulu üyesi olmasına son veriliyor.
OHAL KHK’LARINA SON VERİLECEK
OHAL KHK’ları kaldırılıyor. Olağanüstü Hallere ilişkin tedbirlerin Olağanüstü Hal Kanunu ile düzenleneceği ve Olağanüstü Hal Kanunu ile bu kanundan kaynaklı idari eylem ve işlemlere karşı yargı yolunun kapatılamayacağı düzenleniyor.
SAVUNMA VE İDDİA MAKAMI EŞİTLENECEK
Hakim ve savcılara coğrafi teminat getiriliyor. Savunmanın bağımsızlığı vurgulanıyor. Yargılama sürecinin temel unsurlarından biri olan savunma makamı, ilk defa, bir anayasa hükmüyle düzenlenerek bu makamın iddia makamıyla eşit bir statüye kavuşturulması sağlanıyor. Her ilde bir baro olması düzenleniyor.
SAYIŞTAY VE YSK YÜKSEK MAHKEME OLACAK
Sayıştay yüksek mahkeme statüsüne kavuşturuluyor. Kurumun denetim yetkisinin kapsamı genişletiliyor. Yüksek Seçim Kurulu Anayasada yargı bölümünde bir yüksek mahkeme olarak düzenleniyor, kurulun niteliği açıklığa kavuşturuluyor. Yüksek Seçim Kurulunun seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkına ilişkin kararları Anayasa Mahkemesinin denetimine açılıyor.
RTÜK ÜYELERİ GAZETECİ VE AKADEMİSYENLERDEN OLUŞACAK
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun üye yapısında çoğulculuk sağlanıyor. RTÜK üyeleri, basın mensupları ile iletişim ve hukuk fakültesi öğretim üyeleri arasından seçiliyor. Üye seçiminde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin nitelikli çoğunluğu aranıyor. Kurulun çoğulculuk, özerklik ve tarafsızlık esaslarına bağlı olarak çalışacağı vurgulanıyor.
BELEDİYE BAŞKANLARININ UZAKLAŞTIRILMASINA DANIŞTAY KARAR VERECEK
İçişleri Bakanlığı’nın belediye başkanlarını ve meclis üyelerini görevden uzaklaştırma yetkisi kaldırılıyor. Onun yerine Danıştay kararı şartı getiriliyor. Görevden uzaklaştırmanın en fazla altı ay sürebileceği düzenleniyor.
YÖK KALDIRILACAK
Yükseköğretim Kurulu kaldırılıyor. Üniversitelerin akademik, idari ve mali özerklikleri ihlal edilmemek kaydıyla planlama ve koordinasyon kurulu olacak Yükseköğretim Üst Kurulu düzenleniyor.