Fındık Türkiye açısından ne kadar önemli? Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nın 2014 yılı fındık raporundan önemli fındık notlarına bakalım. Çünkü bazı bilgiler halk arasındaki fındık efsanelerinin gerçek olmadığını gösteriyor.
İşte Bakanlığın fındık raporundan bazı bölümler:
"Türkiye dünyanın en önemli fındık üretici ülkesi olup, dünya fındık üretiminin yaklaşık %75’i, ülkemiz tarafından gerçekleştirilmektedir.
Ülkemiz Karadeniz Bölgesi fındık üretimi bakımından elverişli ekolojik şartlara sahiptir. Ülkemiz ekonomisinde önemli bir yeri olan fındık, yoğun olarak Karadeniz Bölgesi'nde olmak üzere ülkemizin 39 ilinde üretilmektedir. Fındık yetiştiriciliği aile işletmeciliği şeklinde yapılmaktadır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verilerine göre, ekonomik olarak 400 bin aile yaklaşık 700 bin hektar alanda fındık üretimiyle uğraşmaktadır.
Tarımsal ürün ihracatımızda yaklaşık % 15-20’lik payı olan fındığın en önemli özelliklerinden birisi, ülkemize getirdiği döviz girdisinin tamamını milli kaynaklardan sağlamasıdır.
Öte yandan, ülke kaynaklarının ekonomik olarak değerlendirilmesi amacıyla kırsal yaşamın sürdürülebilirliğinin yanı sıra tarım topraklarının korunması da göz önünde tutulması gereken önemli bir husustur. Bu yönüyle fındık yetiştiriciliği yapılan bölgelerin eğimli ve yağış alan topraklar olduğu düşünüldüğünde fındık, erozyonla mücadelede de önemli bir araçtır.
Bu nedenle fındık, bölge ekonomisinin temel unsuru olmakla beraber yalnız iktisadi olarak değil, aynı zamanda sosyolojik olarak da ele alınması gereken bir üründür.
Dünya üretimi efsanesi ve Türkiye
Fındık bademden sonra dünyada en yaygın yetiştiriciliği yapılan sert kabuklu meyvedir. Fındığın kültür çeşitleri; Türkiye, İtalya, İspanya, ABD, Gürcistan, Azerbaycan, Çin, İran, Şili, Avustralya ve Fransa’da yetiştirilmektedir.
Bu ülkelerin yanı sıra Polonya, Yunanistan, Belarus, Hırvatistan, Tacikistan, Özbekistan, Rusya Federasyonu, Kırgızistan, Portekiz, Beyaz Rusya, Moldova, Tacikistan, Ukrayna, Tunus, Slovenya, Slovakya, Moldova, Suriye, Kıbrıs, Arjantin, Avusturya, Estonya, Yeni Zelanda, Romanya ve Kamerun gibi ülkelerde de az da olsa fındık üretilmekte ve üretimin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
Dünya fındık üretimi, 1960’lı yıllarda yaklaşık 250 bin ton civarında iken, son yıllarda bir milyon tona yaklaşmıştır.
Dünya fındık üretiminin ortalama % 70’ini gerçekleştiren Türkiye’yi sırasıyla İtalya, ABD, Kafkas Ülkeleri (Azerbaycan+Gürcistan), İspanya izlemektedir. AB (27)’nin payı ise % 17’dir. Tablodan da görüleceği üzere Gürcistan ve Azerbaycan’ın üretimi son yıllarda önemli oranda artış göstermektedir. Diğer Ülkeler arasında yer alan Çin, Şili, Avustralya ve İran’ın üretimi de istatistik olarak anlamlıdır.
İTALYA: Yaklaşık 70.000 ha alanda ortalama 100.000 ton/yıl üretimi ile Türkiye’den sonra ikinci büyük fındık üreticisidir. Dünya üretiminden aldığı pay yaklaşık %10 civarındadır.
A.B.D: Yaklaşık 12.000 ha alanda ortalama 35.000 ton/yıl üretimi ile İtalya’dan sonra üçüncü büyük fındık üreticisidir. Dünya üretiminden aldığı pay yaklaşık % 3 civarındadır.
İSPANYA: Önemli fındık üreticisi ülkeler arasındadır. Dünya üretimindeki yerini son yıllarda ABD’ye kaptırmıştır. Üretim alanlarında son 20 yıllık bir dönemde artış olmamıştır.
Dünya fındık üretiminde sanılanın aksine Türkiye haricinde diğer ülkelerde üretim Türkiye'den daha az artmaktadır
Özet olarak çok yaygın konuşulanın aksine dünya fındık ekim alanı ve üretimi Türkiye'den çok fazla değişiklik göstermemiştir. Hatta İspanya gibi ülkelerde üretim gerilerken hemen komşularımız olan Gürcistan ve Azerbaycan'da üretim ve ekim alanları çok yüksek seviyelere çıkmamıştır.
Dünya fındık tüketimi
Dünyada fındık tüketiminin tamamına yakın kısmı (% 91) Avrupa Birliği ve diğer Avrupa ülkeleri tarafından gerçekleştirilmekte ve büyük ölçüde (% 80’i) çikolata ve şekerleme sanayinde ham madde olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle fındığa olan talep artışı da çikolata ve şekerleme sanayinin büyümesine ve bu sanayide fındığın tercih edilmesine bağlanmaktadır.
Kesin rakamlar mevcut olmamakla birlikte, önemli üretici ülkelerin ellerinde kalan stok miktarları veri alınarak yapılan hesaplamalara göre dünyada toplam fındık tüketiminin 750,000-850,000 ton civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Dünya fındık üretiminde ilk sırada yer alan ülkemiz fındık tüketiminde oldukça düşük düzeyde kalmaktadır. Ülkemizde yılda 80 bin ton civarında fındık tüketilmektedir.
Dünya fındık ihracatı
Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı (USDA) verilerine göre, dünya fındık ihracatı 2000-2008 döneminde ortalama 540 bin ton (kabuklu fındık cinsinden) olup, bunun % 85’ini Türkiye gerçekleştirmiştir.
Dünya fındık üretim ve ihracatının çok önemli bir kısmını Türkiye’nin sağlamasından dolayı, iç piyasada uyguladığı politikaların dünya piyasaları ve fiyatlarına etkisi fazla olmaktadır.
Fındıkta fiyat nasıl belirleniyor?
Fındık fiyatının belirlenmesinde Türkiye'nin üretim miktarı çok önemli oluyor. Dünya ihracatının ana konumunda olan Türkiye bir bakıma fındık fiyatını da belirleyen ülke oluyor.
Dünya piyasalarında da fındığın bol olduğu 2001-2002 yıllarında 200-250 dolar seviyesinde olan fiyatların, fındığın kıt olduğu 2004-2005 yıllarında 800 doların üzerine çıktığı görülüyor.
2003 yılında 480 bin tona düşen fındık üretimi bir sonraki yılda 350 bin ton üretim ile adeta yok durumuna gelmişti. Hatta 2005 yılında da rekoltenin ortalamanın altında gerçekleşmesi ile fındık fiyatı bir anda 233 dolardan 817 dolara kadar büyük bir yükseliş yaşamıştı.
Fındık üretimi 2011 yılında 430 bin tona düşerken önceki yıllarda üretimin fazla olması ve hemen ardından 2012 yılında da üretimin yüksek kalması dünya fiyatlarını çok etkilememişti. Yani 2011 yılında sadece bir yıllık düşük rekolteye rağmen fiyatlar yükselmemişti.
Rekolte tahminleri kafaları karıştırıyor
Geçen yıl ağırlıklı olarak 380 bin ilan 450 bin ton aralığında tahmin edilen fındık rekoltesi tartışma yaratmıştı. Çünkü ihracatçı birlikleri ile ticaret borsasının rekolte tahmini yüksek olunca fındık fiyatı beklendiği kadar yüksek açılmamıştı.
Üreticinin yılın Eylül-Ekim aylarında mahsulünün büyük kısmını sattığı fındıkta ilk fiyatlar tahmin edilen rekolteye göre oluşuyor. Bu nedenle rekolte tahminleri fındık üreticisinin eline geçecek parayı da belirlemiş oluyor.
Geçen yıl yapılan tahminlerin bazılarının çok yüksek tutulması ile yıl sonunda ve yeni yılda yaşanan fiyat artışlarından çiftçinin yeterince yararlanamadığı görüldü.
2015 rekolte tahminleri
Bu yıl rekolte tahminlerine bakıldığında Fiskobirlik ilk püskülden 650 bin ton üretim beklediğini açıklamıştı. Fiskobirlik fındık üretici birliği olarak sektörde hala bir yer etmektedir.
Fiskobirlik dışında diğer rekolte tahmini Fındık Tanıtım Grubu (FTG) ile Karadeniz Fındık ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (KFMİB) tarafından yapıldı. Yapılan rekolte tahmini 733 bin ton olarak açıklandı.
2015 üretimi için yapılan rekolte tahminin yüksek çıkması ile 2013 yılında kısmen düşük olan ama 2014 yılında oldukça düşük olan fındık üretiminde var yılı yaşanacağı ileri sürülmüş oluyor. Veya Fındık Tanıtım Grubu (FTG) ile İhracatcılar Birliği'nin rekolte tahminleri fındık fiyatının düşeceği yönünde oluşuyor.
Veya bu kuruluşlar rekolte tahminleri ile fındık fiyatının düşmesini istiyorlar.
Şimdi gözler fındığın bol olacağını şeklinde kamuoyu oluşturarak fiyatların düşmesini sağlamaya çevrildi. Çünkü 733 bin ton olarak tahmin edildiği ileri sürülen rekolte, hem Türkiye için hem de dünya için önemli bir üretim miktarı oluyor.
Diğer rekolte tahminlerine bakınca karşımıza ilginç onuçlar çıkıyor. Mesela Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) fındık rekoltesinde tahmini olarak 590 bin ton üretim beklediklerini açıkladı. TZOB tahmini "bol yıl" özelliğinden daha ziyade sadece talebi karşılayacak kadar üretime işaret ediyor. Bilindiği gibi son iki yılda fındığın az olması nedeniyle stoklar da bitme noktasına gelmişti.
Diğer rekolte tahminleri
Fiskobirliğin mart ayında püskülden 650 bin ton olarak tahmin ettiği fındık rekoltesinde FTG ve İhracatçı Birlikleri 733 bin tahminde bulundu. TZOB ise 590 bin tahmin etti.
Diğer rekolte tahminleri ise:
Türkiye İstatistik Kurumu (TUIK) rekolte tahmini: 585 bin ton
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı: 646 bin ton rekolte tahmini
Ulusal Fındık Konseyi karşı çıkıyor
Fındık fiyatının rekolte ile oluşturulmasına bir karşı ses ise Ulusal Fındık Konseyi'nden geldi. Konsey üyesi Levent Şahin, 28 Haziran'da rekolte tahminlerinin fındık fiyatını belirlememesi gerektiğini açıkladı.
Fındık Tanıtım Grubu ilk rekolte tahmini
Fındık Tanıtım Grubu ile Karadeniz Fındık ve Mamulleri İhracatçıları Birliği, Haziran ayının ortasında ilk rekolte tahminini açıklamıştı. Fındık Tanıtım Grubu Başkanı Edip Sevinç daha bir ay önce rekolte tahmininde bulunmuş ve 650 bin ton üretim beklediklerini açıklamıştı.
Fındıkta son 14 yıllık bütün gelişmeleri içeren tablo:
Fındık üretim ve satışlarına baktığımızda 2001 yılından bu yana en yüksek üretimini 2008 yılında 800 bin ton ile gerçekleştiği görülüyor. Üretimin yüksek oplmasına karşılık fındık fiyatlarının da gerilemesi bir başka dikkat çekici nokta.
Ne kadar çok üretim o kadar az fiyat nerede ise bugüne kadar işleyen fındık çarkı olarak karşımıza çıkıyor. Türkiye'de ve dünyada üretimin çok olması fiyatları düşürmüş olsada dünya fiyatları 2001-2002 yıllarının üzerinde oluşmuş.
Fındıkta son 14 yılın tablosu gösteriyor ki fiyatlar ağırlıklı olarak Türkiye'deki üretime bağlı gelişiyor. Üretim az olunca dünya fiyatları hiç yükselmez denilen bin doların da üzerine çıkmıştır.
Fındık üretiminin yüzde 70'ini gerçekleştiren Türkiye fındık ihracatının da yüzde 85'ini gerçekleştirmektedir. Fındık fiyatları dünyada 2002 yılında 233 dolar iken, üretimin kıt olduğu geçen yıl nedeniyle artık bin 270 doların üzerine çıkmıştır.
Türkiye bu yıl fındık ihracatından 2,5 milyar dolar kazanarak aslında fındığın ne kadar önemli olduğunu yeniden görmüş oldu.
Rekolte ve fiyat oranları
Fındıkta rekolte ile piyasa fiyatı arasında oluşan bağı aslında rekolte tahmini açıklamalarında görebiliyoruz.
İstanbul Fındık ve Mamulleri İhracatcıları Birliği (İFMİB) rekolte tahminlerinin 733 bin olduğunu belirterek bekledikleri fındık fiyatının 11 TL olduğunu açıkladı.
Başkan Ali Haydar Gönen "Geçen yıl fındık rekoltesi az olunca fındık fiyatı 22 TL'ye kadar çıkmıştı, bu yıl rekolteyi 733 bin ton ve fiyatıda 11 TL beklediklerini" açıkladı.
Üretici 15 TL fiyat bekliyor
Giresun Ziraat Odaları Koordinasyon Kurulu Başkanı Erim Yaman ise yaptığı açıklamada bekledikleri rekoltenin 590 bin ton olduğunu ve bu rekolte beklentisine bağlı olarak çiftçinin beklediği fiyatın 15 TL olduğunu ifade etti.
Erim Yaman "fındık üreticisinin 15 liranın altında fiyata fındık satmayı düşünmediğini ifade eden Yaman, "Üreticiler olarak 2015 ürünü fındığının sezon başlangıç fiyatını 15 lira olarak belirledik. Bu rakamın altında kesinlikle fındık satmayacağız. Kimse bu fiyatın altında ürün almanın hesabını yapmasın. Fiyatı aşağıya çekmek için oyun oynamaya kalkmasınlar. Burada tüm emek çiftçilerimize aittir. Onların alın teridir. Yazıktır, günahtır, vebali de büyüktür" diye konuştu.
Fiyatı belirleyecek üç unsur
Giresun Ticaret Borsası Başkanı Temek Yanıkoğlu 2015 ürünü fındık fiyatının rekolte, üretici ve sanayicinin tavrına göre şekilleneceğini söyledi.
Yanıkoğlu, fiyatın mevcut seviyelerden sezona başlamayacağını belirterek, "Fiyatı belirleyecek üç unsur var:
A- Birincisi üretim miktarı. Bu yıl fazla.
B- İkincisi üreticinin tavrı. Üretici pazara fındığını indirecek mi? Üreticimiz artık bilinçli. Fındığını çok da ucuza satacağını sanmıyorum.
C- Üçüncüsü de sanayici bu fındığı alacak mı? Mutlaka alacak. Eğer çok yüksek olursa almaz. Bu üç unsur fiyatın seyrini tayin edecek. Biz sezonun 10 liranın üzerinde bir fiyattan sezona başlayacağını tahmin ediyoruz" diye konuştu.