[Karar]
Son iki yıldır dünya gözünü kulağını Amerikan Merkez Bankası'na (FED) çevirmiş ve faizleri ne zaman artıracağını bekliyordu.
Büyük ekonomik buhranın 2008 yılında ilk kriz dalgasının ABD'den başladığı ve ilk büyük müdahalenin ABD'den geldiği düşünüldüğünde krizden de ilk çıkışın ABD'den başlaması beklenebilirdi. Nitekim krize karşı ABD ilk büyük müdahalesini faiz düşürerek ve tahminlerin ötesinde parasal genişlemeye giderek gerçekleştirmişti.
FED, faizleri nerede ise sıfır noktasına kadar çekmiş ve 1 trilyon dolarlık parasal büyüklüğü de 4 trilyon doların üzerine taşımıştı. Korkulan senaryo FED'in bu sert genişlemeci önlemlerinden geri dönüşünde yaşanılacaktı.
FED faizleri artırınca küresel ekonomilere yönelen para akışı kesilecek ve büyük bir sorun yaşanacaktı.
Ama öyle olmadı. Veya beklenen terslik beklenenden önce oldu.
FED, 2013 yılında ilk olarak faiz artırımlarına başlayacağının sinyalini verdikten sonra başta Rusya ve Çin olmak üzere gelişen ülkelerden 1,17 trilyon dolar yabancı sermaye çıkışı oldu. Yani FED, faiz artırmadan korkulan olmaya başlamıştı.
Oysa FED iki yıl geçmesine rağmen faiz artırımlarına başlayamadan bu sefer asıl sorun Çin cephesinden geldi. Küresel ekonomik buhranda üçüncü dalga başlamış oldu.
İkinci Kriz Avrupa: Borç Krizi
Küresel ekonomik buhranın temel sorunları çözülmediği için halen dünya düşük büyüme oranı ile büyük sıkıntılar yaşıyor. Gelir dağılımındaki artan sorun bugün bölgesel çatışmaların da bir numaralı nedeni olarak görülüyor.
Büyük buhran henüz bitmedi ve devam ediyor.
2008 yılında ABD'de "konut krizi" olarak başlayan ilk kriz dalgası 2010 yılın son çeyreğinde Avrupa yakasında ülkelerin "borç krizi" olarak ikinci dalgayı oluşturmuştu.
İlk olarak İzlanda ve İrlanda üzerinde baş gösteren devlet borçları sorunu ardından Portekiz, Yunanistan ve İspanya'yı vurmuştu. Kriz esnasında Avrupa'da birçok şehrin yakılması ve gösteriler yapılması ekonomik krizin sosyal boyutunu da gözler önüne sermişti.
Avrupa borç krizinin yavaş yavaş sakinleşmeye başladığı ve korkunun ABD'den geleceği beklenirken bu sefer üçüncü dalga Çin'den geldi.
Üçüncü küresel kriz dalgası Çin'den başladı
Çin son aylarda büyüme oranının yavaşlaması ile sık sık gündeme geliyordu. Zaten 90'lı yıllardan bu yana çift haneli büyüme oranı yakalayan ülkeden en kötü haber 2014'de geldi. 24 yıl sonra yüzde 7,4 büyüme oranına düşen Çin ekonomisi alarm vermeye başlamıştı.
2015 yılına da çok iyi başlayamayan Çin ekonomisi yine yüzde 7 civarlarında bir büyüme seviyesinde kaldı.
Çin'de bir diğer ana sorun ise finansal piyasalardı. 2014 yılının ortalarında sadece 2 bin puan seviyelerinde dolaşan Shanghai endeksi bir yıl sonra Haziran 2015'te 5 bin puana ulaşmıştı. Ve zirvede tutunamayan borsalarda sert satışlar başladığında soruna devlet müdahalesi ile çözüm arandı. Ama nafile.... Shanghai endeksi budün de yüzde -8,49 düşerek 3.200 puana geriledi.
Dünya nereye gidiyor? The Economist'te yer alan bu karikatür olayı anlatıyor. Dünya bir finansal krizden çıkıyorum derken bir başka krize yol alıyor.
Fitili devalüasyon ateşledi
Çin'de başlayan ilk kırılma aslında devalüasyon ile kendini gösterdi. Önceleri büyüme oranının düşmesi, borsaların gerilemesi yaşansa da bunlar bir bütünün hareketi değildi. Ne zaman ki Çin yuanda devalüasyona gitti, bütün olumsuzluklar birleşerek aynı yönde harekete geçmiş oldu.
FED beklenirken Çin vurdu, dengeler değişti
FED'in faiz artırım ihtimaline göre şekillenen küresel piyasalar birden Çin'den gelen haberlerle yeniden şekillenmeye başladı.
Daha düne kadar güçlenen doların ateşi sönerken petrol başta olmak üzere varlık fiyatları tarihi düşüşler yaşamaya başladı.
Petrol 2008-09 krizinden sonraki en düşük seviyeye geriledi. Brent petrol fiyatları 44 doların da altına inerek 6 yıl sonra en düşük seviyeyi görmüş oldu.
Aynı zamanda daha düne kadar sürekli değer kazanan dolar birden değer kaybetmeye başladı. Üç gün önce 97 seviyelerinde olan küresel dolar endeksi artık 94 seviyesine gerilemiş oldu. Ve doların değer kaybetme süreci devam edecek gibi görülüyor.