Piyasalar koronavirüs etkisiyle oldukça sert rüzgârlara maruz kaldı. Tüm dünya ekonomilerinde salgın etkisiyle küçülme beklenirken, Türkiye’nin de pozisyonu çok farklı değil. Bir süredir psikolojik sınır olan 7 liranın altında olan kur, 1 Mayıs itibarıyla görünümünü değiştirdi. 7 liranın üstünde kalıcılık sağlayan kur, Ağustos 2018’de gördüğü tarihi zirveyi dün aştı. Böylece, rahip Brunson krizi dönemindeki seviyeyi de geride bırakmış oldu. Merkez Bankası rezervlerinin düşük oluşu ve salgının etkilerinden korunmak için gereken dış kaynak ihtiyacının henüz karşılanmamış olması, dolar kurunu Türk Lirası karşısında tarihin en yüksek seviyesine çıkardığı düşünülüyor. Uzun bir süredir farklı ülkelerle swap görüşmesi yapan Türkiye için ise şu anlık net bir sonuç yok. Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, yatırımcılara Türkiye ekonomisine ilişkin güven verici açıklamalarda bulundu. Fakat piyasada artan endişeler karşısında konuşma çok da karşılık bulmadı. Türkiye’nin rezervlerinin ‘fazlasıyla yeterli’ seviyede olduğunu vurgulayan Albayrak, Türkiye’nin G-20 ülkeleri içerisinde ticaret açığı verdiği ve serbest ticaret anlaşması olduğu ülkelerle birebir swap görüşmeleri yaptığını dile getirdi. Albayrak “Sonuçlanmadan yorum yapmak doğru değil, ama birden fazla olma olasılığı yüksek” dedi. CHP Milletvekili Aykut Erdoğdu swap görüşmelerini eleştirerek “Damat Bey geçmişte ‘Bizim seçmene uzaya dört şeritli yol yapacağız desek inanırlar’ demişti. Damat Bey Londra’da fon sağlayıcılarla toplantı yaptı ve fon sağlayıcıları da böyle kaldırabileceğini düşündü. Bu toplantının hemen öncesinde en olmayacak işler yapıldı.
Bankaların TL SWAP işlemlerinde limit binde beşe indirdi. Bu Türkiye’ye giren çıkamaz imasıydı. Rezervlerle ilgili ‘Yeterince rezervimiz var’ gibi gerçek olmayan cümleler kurunca dolar patladı” diye konuştu. Lirada son dönemde artan değer kaybının arkasında, hükümetin para birimini desteklemek için Merkez Bankası’nın rezervlerini kullanma stratejisinin yarattığı kaygılar önemli rol oynuyor. Reuters, bu stratejinin yabancı yatırımcılar tarafından sorgulanır hale geldiğini ifade ediyor. Merkez Bankası’nın net döviz rezervlerinin yılbaşından bu yana 40 milyar dolar seviyesinden 25 milyar dolara gerilediği hatırlatılıyor. Yönetmelik Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Bankacılık Kanunu kapsamına giren finansal piyasalarda manipülasyon, yanıltıcı işlem ve uygulamaların belirlenmesi amacıyla hazırladığı yönetmelik yürürlüğe girdi. Yönetmelik BDDK’ya manipülasyon ve yanıltıcı işlem ve söylemleri belirlemede geniş yetkiler tanımlıyor. Yönetmelikte yer alan ‘Bir finansal aracın arzına, talebine veya döviz kuru ve faiz dahil fiyatına ilişkin yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandıran ya da uyandırabilecek olan ya da bu fiyatın anormal veya yapay düzeyde tutulmasını sağlayan ya da sağlayabilecek olan yanlış veya yanıltıcı bilgi veya söylentileri, internet dahil herhangi bir kitle iletişim aracı yoluyla ya da başka bir yolla yaymak’ maddesi oldukça eleştirildi. Yeni yönetmelikle piyasalar hakkında yapılacak hemen her haber, tespit veya yorumu finansal manipülasyon kapsamında değerlendirebilecek hale getirildiği ifade edilirken, Merkez rezervi, kurlar, faizler dahil yapılan her şeyin suç kapsamına girebileceğine dikkat çekildi.
YÜKSEK KREDİ İMKANINA SAHİP ÜLKELERLE SWAP YAPILIYOR
ABD Merkez Bankası (FED) yetkilileri Türkiye’nin swap hattı talebine ilişkin açıklama yaptı. FED’in bölge başkanlarından Thomas Barkin, swap hattı anlaşmalarının ABD ile karşılıklı güven ilişkisine ve en yüksek kredi standartlarına sahip olan ülkelerle yapıldığını aktardı. Maliye Bakanı Berat Albayrak ile telekonferans görüşmesine katılan kıdemli ekonomist Nikolay Markov, Reuters’a yaptığı değerlendirmede “Türk Lirası’ndaki değer kaybının ve düşük rezervlerin Türk şirketleri veya bankalarının bazı borç yükümlülüklerini yerine getiremeyecekleri bir krize yol açmasının an meselesi” açıklamasını yaptı.
KARŞILIKSIZ PARA DEĞERİ DÜŞÜRDÜ
DEVA Partisi Genel Başkanı Ali Babacan “Bu tarz durumlarda doğrudan destek gerekir. Ciddi bir ekonomik durgunluk olacak. Kur niye artıyor diye soruyorlar. Karşılıksız para basarsanız, o paranın değeri düşer” dedi. Kemal Öztürk’ün sorularını yanıtlayan Babacan “Korona virüs krizinin sağlık kısmı bittiğinde çok ciddi bir ekonomik krizle yüzleşeceğiz. İşsizlik rakamlarının geleceği boyutu açıklamaya korkuyorum. Kısa sürede sorunlar çözülmez, uzun vadeli bir kriz beklentisi var. Türkiye de gerekli tedbirleri almazsa çok ciddi sıkıntılar yaşar” dedi.
BÜTÇESİNE KATKI SAĞLADIĞIMIZ IMF HALA SEÇENEK
Türkiye’nin finansal kaynak ihtiyacı için bu dönemde vergileri artırmak veya para basmak gibi yöntemleri kullanmasının beklenen sonucu vermeyeceğini dile getiren Boğaziçi Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ceyhun Elgin DW Türkçe’ye şu açıklamaları yaptı: “Ancak özellikle de üyesi olduğumuz ve bütçesine katkı sunduğumuz IMF nezdinde, herhangi bir şart ve koşul karşılamak zorunda olmadan borç alma imkanımız da var ve bence bunun kullanılması hem ülkeye bir miktar da olsa döviz girişi yaratacağı için önemli. Her ne kadar Amerikan yönetimi, FED’in swap anlaşması için sadece mali ve finansal koşulları ön şart olarak ortaya koyduğunu savunsa da ne yazık ki bu tür anlaşmalarda her zaman siyasi ya da politik-ekonomik bir boyut da oluyor maalesef.”
REZERVLERİN ARTMASI GEREKİYORDU
Merkez Bankası’nın dolar kurunun 7 TL’yi aşmaması için yüksek miktarda dolar satışı yaptığı iddiaları sıklıkla dile getirilirken piyasaya yapılan müdahalelere rağmen dolar kuru 1 Mayıs Cuma günü 7 TL sınırını aştı. Uzmanlara göre MB’nin 2019’dan bugüne kadar net uluslararası rezervlerinde yaklaşık 65 milyar dolarlık artış olması gerekiyordu. Ancak açıklanan veriler, Ocak 2019 ile Mart 2020 arasındaki 15 aylık dönemde rezervlerin 65.7 milyar dolar eridiğini ortaya koyuyor. MB tarafından yayınlanan son rezerv verilerine göre, 26 Nisan haftası itibariyle toplam rezerv miktarı 93.7 milyar dolar seviyesinde bulunuyor.
204 MİLYON DOLAR DAHA AZALDI
TCMB tarafından Haftalık Para ve Banka İstatistikleri yayımlandı. Buna göre, 30 Nisan’da Merkez Bankası brüt döviz rezervleri, 1 milyar 204 milyon dolar azalışla 51 milyar 457 milyon dolara indi. Brüt döviz rezervleri, 24 Nisan’da 52 milyar 661 milyon dolar seviyesindeydi. Söz konusu dönemde altın rezervleri, 1 milyar dolar artarak 33 milyar 786 milyon dolardan 34 milyar 786 milyon dolara yükseldi. Böylece Merkez Bankasının toplam rezervleri, geçen hafta bir önceki haftaya kıyasla 204 milyon dolar azalışla 86 milyar 447 milyon dolardan 86 milyar 243 milyon dolara düştü.
PİYASALARDA DÖVİZ İHTİYACI VAR
Dolar/TL kurundaki yukarı yönlü hareketleri değerlendiren Ekonomist Soner Kuru, yükselişin ana sebebi olarak gördüğümüz bu durum neticesinde piyasalarda döviz likiditesi ihtiyacı olduğunu ifade etti. Kuru şu değerlendirmeyi yaptı: “Doların uluslararası piyasada değerli olduğu ve sermayenin gelişmekte olan ülkelerden çıkma eğiliminde olduğu bu süreçte pandemi nedeniyle içeride atılan mali adımlar ve sağlanan destekler dolaşımdaki TL miktarını artırıyor. Kurdaki yükselişin ana sebebi olarak gördüğümüz bu durum neticesinde piyasalarda döviz likiditesi ihtiyacı hakim.”
TL’NİN KAYBINDA LONDRA BİLMECESİ
TL’nin değer kaybetmesine oynayan Londra merkezli bazı finansal kuruluşlar, ellerinde olmayan TL ile hızlı bir şekilde ve yüksek miktarda döviz almaya kalktılar. AA’nın aktardığına göre, satın aldıkları döviz için Türk bankalarına olan TL yükümlülüklerini yerine getiremeyen finansal kuruluşlar, Merkez Bankası’nın EFT sisteminin kapanış saatini uzatmasına rağmen temerrüde düştüler. Türk piyasasına yönelik ataklar Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın yatırımcı toplantısına denk getirildiği belirtildi. İlgili işlemlerin düzenleyici kurumlar tarafından tespit edildiği ve hukuki süreç başlatıldığı belirtilen haberde, işlemleri yapan yurtdışındaki bankaların ağır cezalar ve işlem yasakları ile karşılaşabileceği kaydedildi. Londra merkezli bazı finansal kuruluşlarının ellerinde para olmadan talep oluşturup döviz manipülasyonu yaptığını belirten bir bankacılık sektörü yetkilisi “Londra kaynaklı bankalara Türk bankaları ile döviz işlemi yapma yasağı getirilecek” dedi.
3 BANKAYA YASAK GELDİ
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK), yurtdışında kurulu 3 bankaya bir bacağı TL olan döviz işlem yasağı getirdi. Yurtdışında kurulu BNP Paribas, Citibank ve UBS bankalarının TL yükümlülüklerini yerine getirmediğini bildiren BDDK “Yurtdışında kurulu bu bankalar ile bir bacağı TL olan döviz işlemi yapılmayacak” açıklamasında bulundu.
MANİPÜLASYON, AÇIKLAMA VE YANILTICI İŞLEME CEZA
BDDK Bankacılık Kanunu kapsamına giren finansal piyasalarda manipülasyon, yanıltıcı işlem ve uygulamaların belirlenmesi amacıyla hazırladığı yönetmelik, Resmi Gazete’de yayımlandı. Maddelerin bazıaları ise şöyle; Bir finansal aracın arzına, talebine veya fiyatına ilişkin yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandıran veya uyandırabilecek olan ya da döviz kuru ve faiz dahil bir finansal aracın fiyatının anormal veya yapay düzeyde tutulmasını sağlayan ya da sağlayabilecek olan işlemlere, bu amaçları sağlamak kastıyla dahil olmak, aracılık etmek, bu tür işlemler için emir vermek veya benzeri faaliyetlerde bulunmak. Arz talep dengesinin normal şartlarda gerçekleşmediği dönemlerde, finansal piyasaların dalgalanmasından ya da sığlığından faydalanmak suretiyle, finansal piyasaların düzensizliğini artıracak ya da istikrarını olumsuz etkileyecek şekilde, bir finansal aracın fiyatına veya faiz, döviz kuru, CDS gibi referans değerlere etkide bulunacak işlemlere dahil olmak, aracılık etmek, bu tür işlemler için emir vermek veya benzeri faaliyetlerde bulunmak. Bankaların yurt dışı yerleşiklerle yaptıkları bir bacağı döviz diğer bacağı TL olan para swapı, forward, opsiyon ve diğer türev işlemlerine ilişkin veya bankalarca yurtdışına TL likidite sağlanmasına ilişkin kurulca alınan karar ve sınırlamaların, işlemlerin erken itfası, vadesi gelen işlemlerin ötelenmesi ve/veya yükümlülüklerin yerine getirilmemesi dahil olmak üzere, dolaylı yöntemler kullanılarak aşılmasına ya da söz konusu kurul kararlarının etkisizleştirilmesine yönelik işlem ve uygulamalar gerçekleştirmek veya bu tür işlem ve uygulamalara aracılık etmek. Bir finansal aracın arzına, talebine veya döviz kuru ve faiz dahil fiyatına ilişkin yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandıran ya da uyandırabilecek olan ya da bu fiyatın anormal veya yapay düzeyde tutulmasını sağlayan ya da sağlayabilecek olan yanlış veya yanıltıcı bilgi veya söylentileri, internet dahil herhangi bir kitle iletişim aracı yoluyla ya da başka bir yolla yaymak. Öncesinde pozisyon alınmış bir finansal araç hakkında, alınan pozisyonla ilgili çıkar çatışmasının kamuoyundan gizlenmesi suretiyle, internet veya diğer kitle iletişim araçları yoluyla görüş bildirerek söz konusu finansal aracın, faiz oranı ve döviz kuru dahil, fiyatı üzerinde etkide bulunmak veya bulunmaya çalışmak. Yanlış veya yanıltıcı olduğunu bildiği ya da bilmesi gerektiği halde, bir referans değer hakkında yanlış veya yanıltıcı bilgiler iletmek, yanlış veya yanıltıcı girdiler sağlamak ya da bir referans değerin hesaplanmasını manipüle edici herhangi bir davranışta bulunmak. Finansal piyasaların açılış ve kapanışlarında, faiz ve döviz kuru dahil bir finansal aracın açılış veya kapanış fiyatlarını etkileyen veya etkileyebilecek alım veya satım işlemleri gerçekleştirerek bu açılış ya da kapanış fiyatlarına göre pozisyon alan yatırımcıların yanlış yönlendirilmesini sağlamak.
TEHDİT EDEREK GÜVEN KALMAZ
İYİ Parti Grup Başkanvekili Lütfü Türkkan “BDDK ekonomiyle alakalı birtakım söylemlerin işlemlerin suç olacağına dair bir yönetmelik yayınlamış. SPK kanununda da vardı. Yalnız orada spekülasyonla manipülasyon arasında bir ayırım vardı. Burada o ayrımı da kaldırmış. Yani öyle bir hale getiriyorlar ki ekonomiden bahsedecekseniz dolar 8 lira olabilir diyecekseniz bu bir suç olmuş olacak” dedi. CHP Milletvekili Faik Öztrak ise “Doları tutmak için kasadaki dövizleri kuruttunuz. Kuralları maç sürerken değiştirerek, tehdit ederek piyasada güven bırakmadınız. ‘Pansumanı bırakın, yeni bir hikâye yazın’ dedik oralı olmadınız. Elinizde verilecek rahip kaldıysa ortaya çıkarmanın şimdi tam zamanı” açıklamasını yaptı.