Seçim sonrası vergi artışları zam dalgasını getirdi. Enflasyonun fiyat artışlarının etkisiyle yükseleceği belirtildi. Dar gelirlinin sofrasından çalan süreçte dikkatler Merkez Bankası'nın yarın alacağı faiz kararına çevrildi. Ancak 500 puan artış tahmini beklentilerin çok altında kalınca kurun ateşi yine yükseldi. Dolar 26.8'le yeni rekor kırdı. Euro 30 TL seviyesini aştı. Türk Lirası yılbaşından beri yüzde 30 değer kaybetti.
'MERKEZ ELİNDEKİ EN İYİ SEÇENEĞİ KULLANIP ETKİLİ FAİZ ARTIŞI YAPMALI'
Uzmanlar ise ekonomide hasarın büyüdüğü süreçte faiz artışının MB'nin elindeki en iyi seçenek olduğunu vurguladı. Piyasanın Şimşek yönetiminden beklentisinin etkili faiz artışı olduğu hatırlatıldı. Hakan Kara, 2021'de başlatılan faiz indirimleri için "Tarihin en pahalı iktisadi deneylerinden birinin bedelini yıllarca ödeyeceğiz" ifadesini kullandı. Tunç Şatıroğlu da "Fakirleşmenin hızlanma dönemi böyle başlamıştı" dedi.
Seçimlerden önce ekonomi yönetimi kuru tutmak için elinden geleni yaptı. TL’nin daha fazla değersizleşmesine arka kapı satışlarıyla devam eden yönetim buna rağmen kuru 20 lira seviyelerinde anca tutabilmiş, alınan önlemlere piyasadan verilen cevaplar hep kısa soluklu olmuştu. Arka kapıdan satış yönetimiyle ekonomistlerin paylaşımına göre milyarlarca dolar satılmış ve kur korumalı mevduat sistemiyle de liralaşmaya dikkat çekilmişti. Seçimlere kadar kur bir seviyede tutulmuş ve bu süreçte Kapalı Çarşı piyasasında da ikili kur oluştu.
Ekonominin direksiyonuna seçimlerden sonra Mehmet Şimşek’in geçmesiyle birlikte eski düzen geri geldi. Hükümet’in düşük faiz politikası son buldu. Ve Merkez Bankası’nın arka kapı döviz satışları büyük oranda bitti. ‘Rasyonalleşme’ söylemiyle birlikte harekete geçen yönetim, ilk faiz artışı yaptı fakat beklentileri karşılamadı. Böylece kuru da serbest bırakan yönetim karşısında yeni rekorlar geldi.
Dün tarihi zirvesine ulaşan dolar/TL 27.08 lirayı, Euro da 30.54 lirayı gördü. Rasyonelleşmenin bedelini vatandaşlar öderken, kurda yaşanan her yeni hamle iğneden ipliğe zamma neden oldu. Özellikle vergi artışlarıyla birlikte akaryakıtın da 32 lira seviyelerini aşması içerisinde lojistik olan tüm döngüyü etkiledi. Uzmanlar bu sistemin böyle devam ettiği sürece büyük bir enflasyon sorunun ortaya çıkacağını aynı zamanda reçetenin de gittikçe daha acı hale geleceğini söylüyor.
Dövizde yaşanan artışı durdurmanın tek yolunun faiz artışı veya arka kapı satışları olduğunun altını çizen ekonomistler “Şimdi arka kapı satışları durdu. Kurda olması gereken artışlar gerçekleşiyor. Şu anda elde tek bir kurşun var o da ‘faiz’ bunu da olması gerektiği kadar yükseltemeyen ekonomi yönetimi hem yeni bir kur krizini hem de yüksek enflasyonu beraberinde getiriyor. Kurun daha fazla artışını kesmek için iyi bir faiz artışı şart” yorumunu yaptı. Hakan Kara, 2021’de başlatılan faiz indirimleri için “Tarihin en pahalı iktisadi deneylerinden birinin bedelini yıllarca ödeyeceğiz” ifadesini kullandı. Tunç Şatıroğlu da “Fakirleşmenin hızlanma dönemi böyle başlamıştı” dedi.
HERGÜN YENİ REKOR GELİYOR
Seçim sonrasında yaşanan vergi artışları zam yağmurunu da beraberinde getirirken, bu nedenle enflasyonun da ilerleyen aylarda patlama yapacağı paylaşılanlar arasında. Merkez Bankası’nın alacağı kritik karar beklenirken, enflasyonun altına alınacak her bir PPK kararının TL’ye faydasız olacağı da savunuluyor. 500 puan artış tahmini beklentilerin çok altında kalınca kurun yine ateşi yükseldi. Dolar 27.08’le yeni rekor kırdı. Euro 30 TL seviyesini aştı. Türk Lirası yılbaşından beri yüzde 30 değer kaybetti. Aynı geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi kurda her gün yeni rekor seviyeleri yazılıyor.
YİNE İKİLİ KUR SİSTEMİ OLUŞTU
Seçimler öncesinde piyasada kısılan dövizle birlikte Merkez Bankası neredeyse iç piyasaya satışı durdurmuş hatta iddialara göre, Kapalı Çarşı’dan döviz alımına başlamıştı. Bu dönemde kuru tutmak isteyen yönetim arka kapı satışlarına hız vermiş piyasaya satışı durdurmuştu. Kapalı Çarşı piyasasıyla Merkez Bankası arasında kur farkı oluşmuş, birçok kurum döviz tedariğini bu yolla gerçek piyasadan yapmaya başlamıştı. Şimdi kurun yeniden rekor yazmasıyla birlikte aynı tablo yine ortaya çıktı. Dün gün içinde 27 lira seviyelerine kadar anca ulaşan dolar/TL Kapalı Çarşı’da 27.30 liradan işlem gördü.
EURO 30 LİRA
Yurt içi piyasalar haftanın ikinci işlem gününe hareketli başladı. Döviz kurları rekor seviyelerini yenilerken, euro tarihinde ilk kez 30 TL’nin üzerine çıktı. Dolar/TL’de yaşanan yükselişin etkisiyle gram altın da zirvesini yukarı çekti. Gözler, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) faiz kararına çevrildi.
Piyasa beklentisi, TCMB’nin bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını (politika faizi) 500 baz puan artırarak yüzde 20’ye yükselteceği yönünde bulunuyor. Borsa İstanbul, psikolojik seviyesi olan 6500 puanın üzerinde kalmayı sürdürürken, dün dalgalı bir seyir izledi. BIST 100 endeksi, gün içi zirve seviyesini 6662 puana yükseltti. BIST 100 küçük çaplı kar satışları sonrası 6500 puan seviyelerinde. Altının gram fiyatı, dolar/TL ve ons altında yaşanan yükselişin etkisiyle tüm zamanların en yüksek seviyesini 1718 TL’ye artırdı.
İntegral Yatırım notunda şu teknik analizi yaptı: Dolar/TL paritesi ana resimde yükselen hareketini sürdürüyor. Geniş bant aralığı olarak izlediğimiz bant aralığının üstünde pozitif hareketini sürdürmektedir. Genel hareket eğiliminin pozitif yönde olduğunu izliyoruz. Teknik seviye olarak 26.50 seviyesini takip ediyoruz. Bu seviye üzerinde 27,00 seviyesi takip edilebilir. Aşağı yönlü harekette ise 26,00 seviyesi destek olarak izlenebilir.
‘BU MANTIKSIZ DENEY LİTERATÜRE GEÇECEK’
Ekonomistler de yaşanan durumu faizi ve kuru değerlendirdi. Ekonomist Hakan Kara “2021 yılında başlatılan faiz indirim süreci tarihin en pahalı iktisadi deneylerinden biri oldu. Bedelini yıllarca ödeyeceğiz” dedi. Analist Fatih Sezer ise “Bu mantıksız deney dünya ekonomi literatürüne geçecek ve dünyada: ‘Bakın Erdoğan Türkiye’sinde bu saçma fikir (yüksek faiz sebeptir, yüksek enflasyon sonuçtur) denendi; ancak sonuçları gördüğünüz gibi çok kötü oldu. Sakın tekrarlamayın’şeklinde anlatılacak” yorumunu yaptı.
ASGARİ ÜCRET 59 DOLAR ERİDİ
Ekonomist İris Cibre “Net Döviz Pozisyonu 2 Haz - 14 Tem arası 18,1 milyar dolar iyileşti -57,3 milyar dolar. Dolar/TL 26.32’ye ulaştı. Faiz indirelim enflasyon düşsün dediler. Kur yükseldi, enflasyon yükseldi, daha da yükselmesin diye rezerv erittiler. Şimdi her şeyi yoluna sokmak için rezerv toplanıyor, faiz artırılıyor, kur yükseliyor, vergiler artıyor, enflasyon yine yükselecek. Asgari ücret açıklandığı gün 483 dolar iken bugün, yani tam 28 günde 59 dolar değer kaybederek, cebe girmeden 424 dolara indi. Zam görmeden önce 360 dolardı, kur artışı ile beraber tüm fiyatlara ve sonra vergilere zamla beraber asgari ücretlinin geçim iyileştirmesi için yüzde 17 oldu; yüzde 34 değil” ifadelerini kullandı.
‘YÜKSELİŞİN NEDENİ ABDÜLKADİR BEY VE BATIREL’
Ekonomist Artunç Kocabalkan “Bugün dolar yükseliyor. Neden? Enflasyon yükseliyor diye mi? Yoksa kur yükseldiği için mi, enflasyon yükseliyor? Halkımızın eğitim seviyesi düşük ondan olabilir mi? Eğitimle dolar kurunun ilişkisi var mı? Eğitimlilerin hepsi ahlaklı mı? Ahlakla kurun ve enflasyonun alakası var mı? Hukukla enflasyonun alakası var mı? Bunlar temel sorular Bu bakış açısıyla bugün kurun yükselmesinin nedeni Abdülkadir Beydir. Niye mi? E çünkü bu haftaki PPK toplantısında piyasanın beklentisi yüzde 20 olsa da faiz yüzde 17 olacak yazdı! Kurumlar da döviz almaya başladı. Ardından Batırel yazdı! İbni Kapital bin Bankalar TCMB ye baskı yapacak diye. Yok enflasyon. Yok hukuk. Yok guguk faiz 18 olacak. Kur 28 TCMB guguk. Neredesin ya el Hukuk. Bize lazım bol boş sukuk.”
‘BU ÜLKE SEÇİM EKONOMİSİNDEN ÇOK ÇEKTİ’
Ekonomist Fatih Özatay “Yıllık enflasyon yüzde 35’ten birkaç ayda yüzde 75’e sıçrıyor. Nasıl mı? Bu ülke seçim ekonomisinden ne çok çekti. Şok vergi ve kur sıçraması: Enflasyon da sıçrayacak 36 yıl öncesi: Kasım 1987’de seçim var. Kamunun ürettiği ve kontrol ettiği malların fiyatları baskılanıyor. Mesela ham petrol fiyatı Ocak-Kasım aylık ortalama yüzde 4.8 artıyor. Oysa akaryakıt fiyatları sabit tutuluyor. Seçim sonrasında kamunun ürettiği ve kontrol ettiği tüm mallara ortalama yüzde 22 zam yapılıyor” dedi.
Ekonomist Uğur Gürses ise “Sanırım akaryakıta bir de son birkaç günlük kur artışı sonucu 50-60 kuruş (yüzde 2) zam daha gelecek. Sorumluluklarınızdan kaçınabilirsiniz, ama kaçınmanın sonuçlarından kaçamazsınız” diye konuştu.
‘ENFLASYONUN SELASI OKUNDU’
Ekonomist Orhan Karaca “Türkiye’de Aralık 1970’te başlayan birinci yüksek enflasyon dönemi Nisan 2004’e kadar tam 401 ay sürmüştü. Bizim kuşağın çocukluğu ve gençliği bu ortamda geçti. Şubat 2017’de başlayan ikinci yüksek enflasyon dönemi ise 77 ayı doldurdu. İnşallah ilki kadar sürmez ama henüz sonu görünmüyor” dedi.
Ekonomist Tunç Şatıroğlu da “Fakirleşmenin hızlanma dönemi böyle başlamıştı: Faizi 18 yapacağı yerde 19 yaptı. Görünen o ki, Arap sermayesi, IMF’den gelecek para (yalanlasa dahi) ve rasyonel zemine dönme hikayesiyle dışarıdan bir miktar fon bulunursa ödemeler dengesi krizi ötelenecek. Krizin tamamen ortadan kalkması için yapısal değişiklikler yapılması lazım ki kısa sürede mümkün değil zaten. KKM’nin TCMB’ye devriyle enflasyonla mücadele rafa kalkmış duruma gelmişti. Zaten pozitif reel faizden geçmiştik ancak reel faizin aşırı negatif durumdan çıkması dahi mümkün görünmüyor. Göstermelik faiz artışıyla yüzde 25’in dahi bulması bile beklenmiyor. Ancak son benzin zammıyla da enflasyonla mücadelenin selası okundu. 90’lı yıllardaki veya daha yüksek bir enflasyon dalgası bizi bekliyor. Bu giderek artan enflasyon ortamında ücretler de reel olarak erimeye devam edecek. Ücretliler ve emekliler fakirleşecek. Ancak ekonomi ödemeler dengesi krizine girip ani şekilde durmayacak. Fakat bu bir zaman kazanma olacaktır en iyi ihtimalle. Ancak burada bankaların yeniden kredi büyümesi için ikna edilmeleri gerekiyor. Kredi büyümesi olmazsa bu sefer farklı şekilde krize girilecek ve ekonominin büyümesi yine duracaktır. Bunun için makroihtiyati tedbirler denilen bankaların üzerine bindirilen yükler kaldırılmalı ki o da kolay görünmüyor. Zaman kazanmanın anahtarı da IMF’den para bulmak gibi görünüyor. IMF’den para bulunmazsa diğer yerlerden bulunacak para fazla bir zaman kazandıramayacaktır.”
YIL SONUNDA DOLAR 31 LİRA
Bank of America (BofA), yayımladığı raporunda Türkiye’de enflasyonun yıl sonunda yüzde 58’e çıkacağını, Mayıs 2024’te ise yüzde 65 ile zirve yapacağını öngördü. Kurdaki zayıflama, asgari ücretin yüzde 34 artırılması, KDV oranlarının yükseltilmesi ve akaryakıttan alınan ÖTV’nin artırılmasının enflasyonu yükselteceğini öngören raporda, “Diğer taraftan krediler çok hızlı yavaşlıyor ve bu enflasyonist baskıları biraz hafifletiyor” denildi. Yaşanan gelişmeler çerçevesinde yıl sonu için enflasyon tahminini yüzde 44’ten yüzde 58’e çıkaran BofA, enflasyonun gelecek mayısa kadar yüzde 65 seviyesinde tepe yapacağını öngördü. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Türkiye’de aylık enflasyon, 2019 başından beri aralıksız yükseliyor. Yıllık enflasyon ise baz etkisiyle beraber 2022’nin son aylarından itibaren gerilemeye başlamıştı.
TÜİK verilerine göre, haziranda aylık enflasyon yüzde 3,92, yıllık enflasyon ise yüzde 38,21 seviyesinde. Politika faizinin bu hafta 500 baz puan artırılmasını bekleyen Bank of America, bununla birlikte faiz artırımının 300-500 baz puan arasında bir yerde olabileceğini de vurguladı. TCMB’nin ekonomiye beklenmedik bir zarar vermeden dönüşümü sağlamak için kademeli hareket etmek istediğini değerlendirdiklerini belirten ABD merkezli banka, “Faiz artırımına ne kadar devam edecekleri net değil, bizim enflasyon tahminlerimiz dikkate alındığında politika faizinin yıl sonuna kadar yüzde 35 olacağı beklentimizi devam ettiriyoruz” dedi. Bank of America’nın yıl sonu dolar kuru tahmini ise 31 lira seviyesinde.