Emekli maaşına yapılacak zam için milyonlarca vatandaşın gözü hükümete çevrildi. 2024 Ocak zammının kök maaşa mı, taban maaşa mı yapılacağı kafaları karıştırmış durumda. Yeni Asır'dan Faruk Erdem'in haberine göre, kafaları karıştıran kök maaş uygulaması ve zamlarla ilgili soruların yanıtları şöyle:
ÜÇ AYRI HESAP
Türkiye'de emekli maaşlarını belirleyen en önemli parametre kişilerin çalışırken SGK'ya bildirilen kazançları. İlk işe giriş tarihinden son tarihe kadar tüm kazançlar hesaba katılarak emekli aylığı belirleniyor. Emekli aylıkları için üç ayrı hesap yapılıyor. 1999 öncesi için yüksek aylık bağlama oranı ve güncelleme katsayısı kullanılıyor. 1999 ile 20008 arasında aylık bağlama oranı düşüyor olsa da enflasyon oranları da güncelleme katsayısına katılıyor.
2008 sonrasında yine düşük aylık bağlama oranına karşın enflasyon oranı büyüme hızı gibi yeni güncellemeler devreye giriyor. Bu üç dönem için yapılan üç ayrı hesap toplanarak emekli aylığı belirleniyor. Çalışma hayatı boyunca asgari ücretten kazancı olan ya da yüksek maaş almasına rağmen SGK'ya asgari ücretten bildirilenlerin maaşları düşük oluyor. Yine 3600 günden kısmi emekli olanların da maaşları düşük oluyor.
KİMLER YÜKSEK EMEKLİ MAAŞI ALIYOR?
Yüksek emekli maaşı alabilmek için çalışma hayatı boyunca asgari ücretin üzerinde brüt maaşı olmak gerekiyor. Çalışma hayatında SGK'ya bildirilen kazancı yüksek olanların emekli aylıkları da yüksek oluyor. Sadece belli bir dönem değil tüm çalışma hayatına bakıldığı için son birkaç yıl yüksek kazancın olması emekli aylığını yükseltmiyor. Birden fazla yerden sigortalı olmak ve kazanç bildirmek de emekli aylığını artırıyor.
KÖK MAAŞ NEDİR?
Kök maaş emeklilerin kazançlarına göre hesaplanan net tutarı gösteriyor. Bu maaşa yüzde 4 oranında her ay ek ödeme eklenip bankaya yatırılıyor. O yüzden bankaya yatan para değil sizin için hesaplanan miktar emekli aylığınızı gösteriyor. Bunu e-Devlet'ten görmek mümkün. e-Devlet'te net maaş yazan bölüm sizin kök maaşınızı gösteriyor. Buna yüzde 4 ek ödeme ekleniyor, ayrıca taban maaşa da tamamlanıyor.
TABAN MAAŞ NASIL HESAPLANIYOR?
Özellikle pandemi döneminde başlayan uygulama en düşük emekli maaşı belirleme olarak gerçekleşiyor. Hükümet en düşük emekli maaşı olarak bir rakam belirliyor. Şu anda uygulanan taban maaş 7 bin 500 TL. Kök maaşınız yani kazancınıza göre hesaplanan asıl emekli maaşınız bunun altındaysa Hazine tarafından yapılan bir sosyal ödeme ile aylık taban maaşa tamamlanıyor.
Yani çalışma hayatındaki primlerine göre kök maaşı 6 bin TL olarak hesaplanan bir emekliye 1500 TL destek yapılarak 7 bin 500 TL ödeniyor. Bu 1500 TL bir aylık olarak değil bir sosyal destek olarak veriliyor.
MEMUR EMEKLİSİNİN KÖK MAAŞI VAR MI?
Kök maaş uygulaması tüm emeklilerde var. Net maaş kazançlara göre hesaplanıyor ve bunun üzerine yüzde 4 ek ödeme ekleniyor. Memur emeklileri de diğer emekliler gibi her ay yüzde 4 oranında ek ödeme alıyor. Bunun dışındaki aylıkları kök aylıklarını oluşturuyor. Taban maaş uygulaması ise SSK ve BAĞ-KUR emeklileri için geçerli oluyor.
ZAM ORANLARI HANGİ MAAŞA YAPIYOR?
Emeklilerin çalışma hayatlarındaki kazançlarına ve primlerine göre hesaplanan kök aylıkları zam için de referans oluyor. Taban maaşa tamamlamak için ödenen sosyal destekler aylık olmadığı için bir sosyal ödeme olduğu için zamlar da emeklinin gerçek maaşına yapılıyor. Yani kazançlarına göre 6 bin lira maaşı olan bir emekliye 1500 TL sosyal destek verilerek 7 bin 500 TL taban maaş ödeniyor. Ancak zam yapılırken asıl maaşa yapılıyor. Örneğin yüzde 50 artış yapılırsa bu emeklinin aylığı 9 bin TL'ye çıkıyor.
REFAH PAYI NEDİR?
Emekliler her yıl ocak ve temmuz aylarında enflasyona bağlı olarak zam yapılıyor. SSK ve BAĞ-KUR emeklileri 6 aylık enflasyon oranında artış alırken memur emeklileri toplu sözleşme ve enflasyon farkı alıyor. Hükümet çıkan enflasyon oranını yükselterek zamları artırıyor. Yasal düzenlemeyle eklenen bu ilave artış refah payını oluşturuyor. Böylece emekliler enflasyonun üzerinde bir artış alıyor.
TABAN MAAŞ DEĞİŞECEK Mİ?
Taban maaş uygulaması pandemi döneminde başlamıştı. En düşük emekli maaşı önce 1000 TL sonra 1500 TL yapılmıştı. Ardından bu rakam 3 bin 500 TL'ye ve sonra 5 bin 500 TL'ye çıkartıldı. Son olarak hükümet taban maaşı 7 bin 500 TL olarak belirledi. Ocak ayında taban maaşın yeniden artırılması gündemde. 10 bin TL'nin üzerine çıkacağı konuşuluyor.
TABAN MAAŞ ARTIŞI NASIL YANSIYACAK?
Taban maaşa yapılacak artış emeklilere yapılan sosyal ödemeleri de artıracak. Buna göre yeni belirlenecek taban maaşın altında kök aylığı olan emeklilere ödenen para taban aylığa tamamlanacak.
OCAK ZAMMI ORANI NASIL BELİRLENİR?
Ocak ayı ile birlikte emeklilerin maaşları da artacak. SSK ve Bağ-Kur emeklileri Haziran ayından bu yana oluşan 6 aylık enflasyon kadar artış alacak. Memur emeklileri ise yüzde 15 toplu sözleşme zammı ve 6 aylık enflasyondan da fark alacak. Yapılacak refah payı artışıyla maaşların yüzde 50'ye yakın artması bekleniyor.