Kölelik, insanlık tarihinin en büyük utançlarından biridir. Eski zamanlardan başlayarak 19. yüzyıla dek birçok şekilde kölelik varlığını ne yazık ki devam ettirdi. Dünyanın birçok yerinde görülen kölelik, Avrupalıların Yeni Dünya’yı keşfi ile farklı bir boyuta geçti. Afrika kıtasından milyonlarca insan, insanlık dışı yöntemlerle Amerika’ya köle olarak götürülmüştü.
DÜNYA KÖLELİĞİN KALDIRILMASI GÜNÜ NEDİR?
İnsanlık tarihinde bir kara sayfa olan kölelik, insanlığın yüz karasıdır. Para ya da mal karşılığı bir insanı satın almak, hiçbir hak sahibi olmadığı hâlde onu kendi işlerinde kullanmak, bazen de başkasına satmak gibi insanlık onurunu kırıcı bir uygulama olan köleliğe karşı mücadele etmenin, Kur’an-ı Kerim’de bir ibadet olarak görüldüğü iddia ediliyor.
DÜNYA KÖLE TİCARETİ VE ORTADAN KALDIRILMASINI ANMA GÜNÜ
1791’de, 22 Ağustos’u 23 Ağustos’a bağlayan gece yarısı bugünkü ismi Haiti olan Saint Domingo’da başlayan ve Atlantik ötesi köle ticaretinin ortadan kaldırılmasıyla sonuçlanan isyanın yıl dönümü 29 Temmuz 1988’de UNESCO tarafından daha iyi bir dünyanın yaratılması ve insanlar arasında hoşgörü ile birlikte barışçıl yaşama kültürünün geliştirilmesi adına Dünya Köle Ticareti ve Ortadan Kaldırılmasını Anma Günü ilan edilmişti.
O zamanlarda Fransız sömürgesi altında bulunan Saint Domingo’da 22 Ağustos’ta köleler tarafından başlatılan ayaklanma, ardından herkes için özgürlük talebine dönüşmüştü. Nihayetinden 13 senelik mücadelenin arkasından 1804’te Haiti, bağımsızlığını kazanabilmişti. 23 Ağustos 1791’de, dünyada köle ticaretinin ve sömürgeciliğin ortadan kaldırılmasının başlangıcı olarak tarihteki yerini aldı.
KÖLELİK NASIL BAŞLADI?
İnsanoğlunun ancak kendi yaşamlarını idame ettirebilecek kadar üretim yaptıkları eski çağlarda kölelik bulunmuyordu. İnsanlar, zaman geçtikçe, üretimde kullanılan araçların gelişmesiyle birlikte tüketebileceklerinden daha çok üretmeye başlamıştı. Kölelik, savaş tutsaklarının üretimde kullanılmak için çalıştırılmaya başlanması keşfedildi.
Saint-Pierre’li Bernardin, kölelik tanımlamasını yapan en önemli düşünürlerden biriydi. Bernardin, ‘Voyagea L’lle-de-France’ adındaki eserinde köleliği şu şekilde tanımlamıştı:
‘Avrupalıların mutluluğu adına kahvenin ve şekerin gerekli olup olmadığını bilmem. Fakat bu iki ürünün, dünyanın iki kıtasında mutsuzluğa neden olduğunu biliyorum. İlk başta tarım yapılacak toprakları kazanmak için Amerika boşaltıldı, şimdi ise bu topraklarda çalışacak insanları bulmak için Afrika boşaltılıyor.’
TARİHİN EN BÜYÜK ZORAKİ GÖÇÜ
İngiliz Parlamentosu raporlarına göre yalnızca 1768 yılında Fransa, İngiltere, Portekiz ve Hollanda tarafından Afrika’dan Amerika’ya 95 binden fazla köle gönderdi.
Bazı tarihçiler, bu zamanlarda hemen hemen 12 milyon Afrikalının köle olarak Yeni Dünya’ya götürüldüğünü iddia ederken, bazılarına göre de bu sayı 25, hatta 40 milyona kadar ulaşmaktadır. Afrika’dan Amerika’ya köle ticareti, insanlık tarihinin en büyük zoraki göçü olarak biliniyor.
Eski Senegal Devlet Başkanı Leopold Sedar Senghor’un 1962 yılında ‘Afrika Sosyalizmi’ ile ilgili gerçekleştirilen Dakar Kollokyumu’nda verdiği rakama göre ise 20 milyon Afrikalı köle olarak Amerika’ya götürüldü. Uzun yolculuk esnasında gemi ambarlarında ölenlerin sayısı da buna dâhil edildiğinde köle ticaretinin korkunç yüzü gözler önüne serildi.
KÖLELİK NE ZAMAN YASAKLANDI?
Dünyada köle ticaretinin kaldırılmasına yönelik ilk kanunlar, 1807 yılında ABD’de ve İngiltere’de kabul edildi. Bu iki devleti ardından diğer Avrupa ülkeleri takip etti. Avrupa’da İngiltere’nin ardından köleliği ilk kaldıran, Osmanlı İmparatorluğu oldu. Sultan Abdülmecid, 1847 yılında çıkardığı fermanla birlikte Osmanlı’da köleliği tamamen yasaklamıştı.
Milletler Cemiyeti’nin 1929 yılında bütün dünyada köleliği yasaklamasının arkasından Birleşmiş Milletler (BM) de bu hükmü teyit etti.
İSLAM ÖNCESİ VE SONRASINDAKİ KÖLELİK
Kölelik, İslamiyet’ten evvel Arabistan’da ve dünyada yaygınlaşmıştı. Özgür bir insanın malı olarak kabul edilen ve kendilerine ait hakları olmayan kadınlara ‘cariye’, erkeklere ise ‘köle’ adı veriliyordu. İnsanların cariye ve kölelere bakışı, onlara tanıdıkları haklar ve davranış biçimleri bölgelere göre değişebiliyordu.
İslamiyet, köleliğin tamamen kaldırılması ekonomik ve sosyal birçok probleme neden olabileceğinden önce kölelerin yaşam standartlarını düzeltmeyi, arkasından ise onlara kendi iradeleriyle çalışıp bedellerini ödeyerek özgür olabilmeyi hedefleyen bazı haklar tanımayı seçmişti. Zaman içerisinde köleliğin tamamen ortadan kalkması adına da önlemler alınırken, çeşitli kurallar belirlenmişti.