Brezilya’da yapılan başkanlık seçiminin ikinci turu, solcu lider Luiz Inaciao Lula da Silva’nın (Lula) zaferiyle sonuçlandı. 77 yaşındaki Lula, aşırı sağcı rakibi Devlet Başkanı Jair Bolsonaro’yu yenerek üçüncü kez başkan seçildi. Seçimlerin 2 Ekim’de yapılan ilk turunda oyların, eski metal işçisi ve sendika lideri Lula yüzde 48,43’ünü, Bolsonaro ise yüzde 43,20’sini almıştı.
Lula karşısında kaybeden aşırı sağcı ve eski ABD Başkanı Donald Trump'a özentisi nedeniyle 'Tropiklerin Trump'ı lakabı verilen Bolsonaro 2018'de seçildiğinden beri attığı her adımı tepki çekti. 27 yıl milletvekilliği görevini yapan eski asker Bolsonaro'yu Temmuz 2018’de yeni partisi PSL, başkanlık seçimlerinde aday gösterdi. Brezilya İşçi Yenilik Partisi (PRTB) de adaylığını destekledi.
Kurduğu koalisyonun ismi “Brezilya her şeyin üstünde, Tanrı herkesin üstünde” olan Bolsonaro, Yüksek Seçim Mahkemesi’nde iki dava ile mücadele etti ve bunları kazanarak ağustosta adaylığını resmileştirdi. Aşırı sağcı lider aslında kampanyasına ılımlı bir ton ile başladı. Geçmişteki kalkınmacı politikalara desteğinin aksine ekonomide daha az devlet müdahalesini savundu. Güvenlik ve 'aile değerleri' konusunda ise sert tutumunu sürdürdü.
KÜRTAJ YASAĞI VE SİLAH TAŞIMA HAKKI POLİTİKALARINI SAVUNDU
Aşırı sağcı Bolsonaro, seçim kampanyası boyunca Brezilya'nın yüksek suç oranını radikal bir şekilde düşüreceğini vadetti. Kendisini Brezilya'da sokakları yeniden güvenli hale getirecek Başkan adayı olarak tanımlayan Bolsonaro, ülkede güvenliği sağlamak için bireysel silahlanma önündeki engelleri azaltıcı adımlar atacağını söyledi. 11 Ekim'de Rede TV televizyon kanalında konuşan Bolsonaro, "Erkek ya da kadın olsun, tüm dürüst vatandaşlar evlerinde silah bulundurmak istiyorlarsa belli kriterlere bağlı olarak bunu yapabilecek" demişti.
Bolsonaro'nun seçim kampanyası süresince çok tartışılan bir diğer konu da kürtaj. Ülkede yasadışı olan kürtaj karşıtlığıyla bilinen Bolsonaro, 12 Ekim'de paylaştığı bir Twitter mesajında, "Brezilyalıların parası bu işi özendiren sivil toplum kuruluşlarının finansmanı için kullanılmayacak" demişti. Bolsonaro'nun kürtaj konusundaki bu tutumunun, aşırı sağcı adaya özellikle Evanjelist Hristiyanların oylarını kazandırdığı yorumları yapılıyor.
İLK TURDA GALİP GELİNCE BAZI İŞÇİ HAREKETLERİNİ TERÖRİST İLAN ETİ
Yüksek suç oranları ile boğuşan Brezilya’da güvenliği restore etme sözüyle ciddi bir popülarite yakaladı ve ülke tarihinde 1 milyon Brezilya Reali’nden fazla bağış toplayan ilk aday oldu. İşçi Partisi’nin adayı eski Devlet Başkanı Lula’nın Nisan 2018’de yolsuzluk suçlamaları ile tutuklanmasının ardından Bolsonaro anketlerin favorisi haline geldi.
7 Ekim’de düzenlenen başkanlık seçiminin ilk turunda Bolsonaro yüzde 46 oy oranına ulaştı. İkinci turda kazanmasına kesin gözüyle bakılması sebebiyle Sao Paulo’da toplanan destekçilerine video üzerinden bir konuşma yapan lider, İşçi Partisi üyelerini kastederek 'kızılları' tutuklama sözü verdi ve bazı işçi hareketlerine 'terörist muamelesi' yapacağını belirtti. İkinci tur seçimlerini yüzde 55 oy oranı ile kazanan Bolsonaro, 1 Ocak 2019’da devlet başkanlığı görevine başladı.
BAKAN YAPTIKLARI İSİMLER ÜZERİNDEN LİYAKAT TARTIŞMASI BAŞLADI
Ekonomi bakanlığına liberal iktisatçı Paulo Guedes’i, bilim ve teknoloji bakanlığına astronot Marcos Pontes’i, adalet bakanlığına ise başkanlık seçimindeki rakibi Lula’yı yolsuzluktan mahkûm eden yargıç Sergio Moro’yu getiren Bolsonaro başkanlığının ilk zamanlarında vergi reformu ve sosyal güvenlik gibi iç meselelere ağırlık verdi.
YERİ POLİTİKASI İLE KÜRSEL ASİMİLASYONLA SUÇLANDI
Brezilya liderinin ilk büyük siyasi krizi ülkedeki Amerikan yerlileriyle ilgiliydi. Yerlilerin yaşadığı bölgelerin sınırlarını çizme görevini bu alanda kurulmuş devlet kurumundan alan Bolsonaro, söz konusu bölgelerde çok küçük ve izole popülasyonlar olduğunu söyledi ve bu grupları Brezilya’nın geri kalanına entegre etmeyi önerdi. Ülke çapında eleştirilerin odağı haline gelen Bolsonaro, kültürel asimilasyona yeltenmekle suçlandı.
Bolsonaro’nun en zorlu mücadelesi koronavirüs salgını ile oldu. Virüsün gripten daha tehlikeli olmadığını iddia eden aşırı sağcı lider, ekonomik toparlanmayı sağlık krizinin önüne koyacağını belirtti. Bolsonaro siyasi rakiplerini defalarca medya tarafından yaratılan bir 'fanteziyi' abartmakla suçladı. Bolsonaro 2020’nin sonuna gelinirken koronavirüs aşısı yaptırmayacağını söyledi. Daha sonra Brezilya Sağlık Ajansı tarafından onaylanan herhangi bir aşıyı destekleyeceğini belirtse de aşı konusunda karışık sinyaller vermeye devam etti.
Bolsonaro aşı yaptırmadığı ve pandemi kurallarına riayet etmediği için bazı senatörler tarafından hakkında soruşturma talebiyle teklifte bulunuldu. Kendisine 11 suçlama yöneltildi.
2020 YILINDA OCCRP TARAFINDAN 'YILIN YOLSUZU' SEÇİLDİ
Eski ABD Başkanı Donald Trump ile sıkı ilişkilere sahip olan ve zaman zaman ona benzetilen Brezilyalı lider, 2020 yılının Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi’nde (OCCRP) 'Yılın Yolsuzu' seçildi. Dünya çapında itibara sahip kurum, Bolsonaro’ya bu ödülü 'etrafını yolsuz figürler ile sardığı, popülist gündemini kabul ettirmek için propagandayı kullandığı, adalet sisteminin altını oyduğu, ülkenin en kötü toprak sahiplerini zenginleştirecek şekilde Amazon Ormanları’na yıkıcı bir savaş açtığı' gerekçesiyle verdi.
2021 başına gelindiğinde Bolsonaro’nun görev onayı yüzde 40’ın altına indi. Bunda en büyük rolü ise Bolsonaro’nun koronavirüs salgınında oynadığı tutum oldu. İnsanları maske kullanmamaya ve aşı olmamaya teşvik eden lider, aşı olanların AIDS kapacağı gibi yanlış bilgilerle de dezenformasyon yaydı.
500 BİN BREZİLYALININ ÖLÜMÜNDEN SORUMLU TUTULDU
Bolsonaro’nun salgın meselesinde duruşu büyük tepkilere neden oldu. Haziran 2021’de bu nedenle ülke genelinde pek çok protesto düzenlendi, Sao Paulo kentindeki eyleme en az 100 bin kişi katıldı. Aynı ay içinde muhalefetten pek çok isim Bolsonaro’nun görevden azledilmesi gerektiğini söyledi. Muhalefet bir araya gelerek hükümetin uzman tavsiyelerini şiddetle reddettiğini belirtti ve Bolsonaro’yu 500 bin Brezilyalının ölümünden sorumlu tutan bir belge imzaladı.
Temmuz 2021’de Bolsonaro katıldığı bir radyo programında hükümetinin en büyük başarısının 'yolsuzluk olmadan iki buçuk yıl geçirmek' olduğunu söyledi. Aynı ay içinde ise ülkede 'aşı-gate' skandalı patlak verdi. Bolsonaro hükümetinin Hint firması Bharat-Biotech tarafından üretilen ve onaylanmamış Covaxin aşılarına anlaşılan fiyattan on kat daha fazla ödeme yaptığı ortaya çıktı.
AŞI YOLSUZLUĞUNDAN HAKKINDA SORUŞTURMA AÇILDI
Brezilya Anayasa Mahkemesi, Bolsonaro hakkında soruşturma açılmasına hükmetti. Brezilya lideri Mart 2021’de savunma bakanlığında değişikliğe giderek bu makama Walter Souza Braga Netto’yu getirdi. Netto’nun da tıpkı Bolsonaro gibi askeri cunta dönemini öven biri olması orduda huzursuzluğa neden oldu ve ertesi gün kara, hava ve deniz kuvvetlerinin komutanları istifa etti.
SEÇİM KANUNU İSTEDİĞİ GİBİ OLSUN DİYE MECLİSİN ÖNÜNDE TANK YÜRÜTTÜ
Ağustos ayında Brezilya ordusu, son 30 yıldır her yıl düzenlenen askeri geçit töreni için sokaklara çıktı. Ancak geçit töreninde bu kez bazı farklar vardı. Tören yalnızca bir gün önceden duyuruldu ve ilk kez tanklar ülkenin başkentine girdi. Tankların meclis binasının önünden geçtiği sırada Bolsonaro tarafından önerilen seçim kanunu değişiklikleri oylanıyordu, oylama Bolsonaro aleyhine sonuçlandı.
Bolsonaro’nun aynı yıl, çok benzetildiği Trump gibi elektronik oy sistemine temelsiz iddialarla saldırması, seçimi kaybettiği takdirde koltuğu devredip devretmeyeceğine dair tartışmalara yol açtı.
Brezilya Anayasa Mahkemesi’nden bir yargıç, Ağustos 2021’de Bolsonaro’nun iddialarının araştırılması için bir soruşturma açılmasına onay verdi. Bolsonaro, bu soruşturmanın anayasaya aykırı olduğunu söyleyerek kendisinin de anayasaya aykırı yöntemlerle yanıt vereceğini söyledi.
SOSYAL MEDYAYA KISITLAMA KANUNU ÇIKARDI
Bolsonaro Eylük 2021'de sosyal medya platformlarının içerik ve kullanıcı hesaplarını kaldırmasına sınır getirecek yeni bir kararnameye imza attı. Bolsonaro söz konusu adımın, "platformlardaki profillerin gelişigüzel kaldırılmasını engellemek" amacıyla atıldığını, ifade özgürlüğünün korunmasına hizmet edeceğini savundu.
Koronavirüs salgını süresince Twitter ve Facebook gibi platformlar Brezilya Devlet Başkanı Bolsonaro ve destekçilerinin birçok gönderisini "yanlış bilgi yaymak" nedeniyle kaldırmıştı.
Video paylaşım platformu YouTube da Jair Bolsonaro'nun 15 videosunu, koronavirüsle ilgili yanlış bilgi yaydıkları gerekçesiyle Temmuz ayında kaldırdı.
Bolsonaro'nun başkanlık ofisi, yeni kararnamenin, sosyal medya şirketlerinin içeriklerle ilgili yetkilerine açıklık getirme amacı taşıdığını ileri sürüyor. Ancak uzmanlar Bolsonaro'nun seçimi kazanmak amacıyla muhalif sesleri kısmak için sosyal medyayı kısıtladığını belirtiyor.
SOSYAL YARDIMLARA RAĞMEN SEÇMEN SOL PARTİYE KAYDI
Karşıt görüşlüler tarafından 'ülkenin demokratik kurumlarını tahrip etmek suçlanan Bolsonaro yeniden seçilmek için sosyal yardımların oranın artırdı. Ancak ekonomik alanındaki başarısızlık seçmenin yeniden sol partiye kaymasına neden oldu. Sosyal yardımlara rağmen 33 milyon Brezilya vatandaşının açlık sınırında yaşaması ve ekonomik toparlanmanın istenilen seviyeye ulaşamaması yine seçmenin sol partilere kaymasını sağlayan faktörler oldu.