HABER MERKEZİ / İSTANBUL
İran’da 29 Aralık’ta başlayan protesto eylemlerinde altı gün geride kaldı. Eylem yapan halk ile güvenlik güçleri ve Devrim Muhafızları’na bağlı Besic milisleri arasında çıkan çatışmalarda ölü sayısı 23’e yükseldi. Bazı noktalarda göstericiler yolları kapattı ve muhafazakar kanadı temsil eden Devrim Muhafızları’na ait kurumlara saldırdı. Güvenlik güçlerininse gaz bombaları ve silahla karşılık verdiği belirtildi. Hayatını kaybeden 23 kişinin yanısıra yüzlerce kişi de yaralandı ve gözaltına alındı.
İran rejiminin iki kanadından gelen tepkilerin farklı tonda olması ise dikkat çekti. Reformist kanadın lideri Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, yumuşak ve eylemleri yatıştırmaya yönelik bir üslup kullanırken, ülkenin dini lideri Ayetullah Ali Hamaney ‘dış güçleri’ sorumlu tuttu. Muhafazakar kanattan gelen açıklamaların daha tehditkar tonda olduğu görüldü. Eylemlerin ilk günlerinde sessiz kalan iki liderden art arda açıklamalar geldi. Pazartesi akşamı mecliste konuşan Ruhani, milletvekillerine hitaben yaptığı konuşmada protestoların bir tehdit olarak değil, insanların sorunlarını görmek için bir fırsat olarak ele alınması gerektiğini söyledi. İran’da her eylemcinin yurt dışından emir almadığını vurgulayan Ruhani, “bir grup insan da fikirlerini ve sorunlarını aktarmak için sokağa çıktı” dedi. İran Cumhurbaşkanı, protestocuları sokağa çeken tek şeyin ekonomik sorunlar olmadığını, insanların daha fazla özgürlük istediğini de belirtti. Dini lider Hamaney ise sessizliğini dün bozdu. Hamaney ülkede yaşanan olaylara ilişkin açıklamasında, “İran düşmanları başta para, silah, siyaset olmak üzere ellerindeki tüm imkanları kullanıyorlar” dedi.
İran’ın dini lideri Ayetullah Hamaney, dün gerçekleştirdiği haftalık şehit aileleri ziyaretinde İran milletinin sahip olduğu güvenliği şehitlerin fedakarlıklarına borçlu olduğunu söyledi. Ayetullah Hamaney, son günlerde İran’da meydana gelen olaylara ve İran İslam Cumhuriyetine zarar verilme çabasına değinerek, “Düşmana ve onun düşmanlıklarına engel olan milletimizdeki cesaret, fedakarlık ve iman ruhudur” diye konuştu. Söz konusu olayları İran İslam Cumhuriyeti düşmanlarının düzene zarar verme çabası olarak nitelendiren Hamaney, açıklamalarını şu şekilde sürdürdü: “İran düşmanları her zaman İran milletine zarar vermek için bir fırsat bekliyor. Son günlerde gerçekleşen olaylarda İran düşmanları başta para, silah, siyaset olmak üzere ellerindeki tüm imkanları kullanarak İran İslam Cumhuriyeti’ne sorun yaşatmaya çalışıyor.”
Ruhani ve Hamaney’in açıklamalarındaki farklılık, diğer resmi kurumlara da yansıdı. Hamaney’e bağlı Devrim Muhafızları’ndan olaylar bu şekilde devam ettiği takdirde sokakların kontrolünün alınacağı şeklinde bir bildiri geldi. Tahran Valiliği ise muhafızlardan böyle bir taleplerinin olmadığını belirtti. Öte yandan Tahran Devrim Mahkemesi Başkanı Musa Gazanfer Abadi, üçüncü günden sonra gösterilere katılan eylemcilerin daha ağır cezalara çarptırılacağını açıkladı. Tesnim ajansına konuşan Abadi, “3’üncü ve sonraki günlerinde gösterilere katılan eylemcilerden gözaltına alınanların cezaları daha ağır olacak” dedi.
SEKÜLER PROTESTOLAR
İran’da altı günü geride bırakan protesto dalgasında, ülkenin kuzey ve kuzeybatı kesimlerinin özellikle hareketli olduğu görülüyor. Protestolar ülkede muhafazakarların ağırlıkta olduğu kesimlerde başlasa da seküler ve etnik muhalefetin bulunduğu bölgelere de yayıldı. Kürtlerin ve Azerilerin yoğun olarak yaşadığı bu bölgelerde, protestoların rengi de değişiyor. Yolsuzluk ve yoksulluk gibi ekonomik temelli protestoların yanısıra rejimin dini yapısı da hedef alınıyor. Seküler karakterin öne çıktığı eylemlerde “İslam Cumhuriyeti istemiyoruz” gibi sloganlar da atılıyor. Altı gündür ülkeyi sallayan protestoların, Cumhurbaşkanı Ruhani’ye karşı muhafazakarların kalelerinden Meşed kentinde başlamasının ardından, söz konusu bölgelere yayılması ve buralarda doğrudan rejimi hedef alır hale gelmesi dikkat çekiyor.
İLK KIVILCIM REJİMİN BELKEMİĞİNDE
İran’daki eylemler, ülkenin başkent Tahran’dan sonraki en büyük şehri olan Meşed’de başlamıştı. 29 Aralık’ta başlayan protestolar, bir gün sonra Şiraz, Kirmanşah ve Kum kentlerine sıçradı. Bu kentlerin oluşturduğu üçgen, Tahran ile birlikte rejimin dini ve kültürel belkemiği olarak biliniyor. Meşed, aynı zamanda Cumhurbaşkanı Ruhani’nin seçimdeki rakibi olan muhafazakar siyasetçi İbrahim Reisi’nin de memleketi. ‘Ruhani’ye ölüm’ sloganıyla yapılan gösterilere eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad’ın taraftarlarının da katıldığı belirtiliyor. Gösterilerin belirli bir siyasi programı olmasa da sebeplerinin ekonomik olduğu ifade ediliyor. 1980’lerde Türkiye’de de yaygın olan bankerlik sisteminin halen işlediği İran’da, yüksek faiz vaadiyle mudi toplayan şirketlerin batmasının eylemleri tetiklediği tahmin ediliyor.
SÜNNİLER DE AYAKTA
İran’da 80 milyonluk nüfusta Sünnilerin oranı yüzde 10’dan az. Ülkedeki Araplar ve Sünniler, çoğunlukla güney ve doğu kesimlerinde yaşıyor. İran dini lideri Hamaney’e yakın muhafazakar çevrelerin ‘dış güçler’ söyleminin kaynağı da büyük ölçüde bu bölgede faaliyet gösteren hareketler. Arap nüfusun yoğun olduğu Ahvaz kentindeki Nizal hareketinin, Suudi Arabistan tarafından desteklendiği belirtiliyor. Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman’ın geçen aylarda söylediği “Savaşı İran’a taşıyacağız” sözü de ‘dış müdahale’ iddialarını besliyor. Ayrıca ülkede uzun süredir faaliyet gösteren Halkın Mücahitleri örgütü de ABD tarafından terör listesinden çıkarılmış, örgütün geçen yıl Arnavutluk’ta yaptığı toplantıya ABD’li Cumhuriyetçi Senatör John McCain de katılmıştı.
ABD’DEN TAHRAN’A BMGK HAMLESİ
ABD’nin Birleşmiş Milletler (BM) Daimi Temsilcisi Nikki Haley İran’da devam eden protestolar ve şiddet olaylarıyla ilgili BM Güvenlik Konseyine (BMGK) acil toplanma çağrısı yapacaklarını söyledi. Haley, BM Genel Merkezi’nde düzenlediği basın toplantısında, İran halkının “hükümetin baskısını protesto etmek için cesurca sokaklara çıktığını” belirterek, gösterilere destek verdi.
TRUMP MUTLU, AVRUPA TEMKİNLİ, TÜRKİYE KAYGILI
İran’daki olaylara dünyadan tepkiler gelmeye de devam ediyor. ABD Başkanı Donald Trump, dün Twitter’dan yayımladığı yeni mesajlarda ‘ateşe benzin döken’ tavrını sürdürdü. Trump, “İran halkı, sonunda yozlaşmış ve zalim rejime karşı harekete geçti. İnsanların az yemeği, çok enflasyonu var ve hiç hakları yok. ABD sizi izliyor!” diye yazdı. AB Dış Politika Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini’dense İran yönetimine protesto hakkına saygı duyulması çağrısı geldi. Dışişleri Bakanlığı, “İran’da 28 Aralık tarihinde başlayan gösterilerin yayılarak sürdüğü ve çıkan olaylarda ölenlerin olduğu, ayrıca kamu binalarının zarar gördüğü yönündeki haberlerden endişe duyulmaktadır” açıklamasını yaptı. Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov ise ‘dış güçler eliyle İran’da karışıklık çıkarılmasına’ tepki gösterdi.