Pandemi önlemlerinden en çok etkilenen kesim orta ve küçük ölçekli esnaf oldu. Aylardır kepenkleri kapalı tutmak zorunda kalan berberlere, lokanta ve kafe sahiplerine bin liralık destek ödemeleri ise yetersiz bulundu.
Bu süreçte dikkat çeken hamle gündeme geldi. Havayolu sektöründe de önemli kayıplar yaşanmasının ardından İstanbul Havalimanı’nı işleten konsorsiyum Devlet Hava Meydanları İşletmeleri’nin kapısını çaldı.
KİRA ERTELEME VE SÖZLEŞME UZATMA DA GÜNDEMDE
Devletin 2020 yılı için yapması gereken 230 milyon euroluk garanti yolcu ödemesine karşılık İGA’nın yıllık kirayı ödememesi, bu şekilde karşılıklı mahsuplaşmanın sağlanması seçeneği masaya kondu.
Tarafların kira erteleme ve sözleşme uzatma başlıklarını da değerlendirdiği kaydedildi. Bu noktada ‘Müteahhitin salgın nedeniyle yaşadığı sıkıntıya çözüm bulunsun ama devlet aynı hassasiyeti esnaf için de göstersin’ çağrıları yükseldi.
DEV PROJEDE PANDEMİ PAZARLIĞI
İstanbul Havalimanı 2019 yılında 52 milyon yolcuya hizmet verdi. Garantinin üzerinde kazanan işletmeci şirket İGA, DHMİ’ye ödeme yaptı. Salgın yılıyla birlikte yolcu sayısı yarı yarıya düştü ve dolaşım azaldı. Böylece garantiden 230 milyon euroluk alacak ortaya çıktı. Yolcu tarafından garantinin dolmaması ve devlete ödenmesi gereken 1.1 milyar euroluk kira karşısında İGA, DHMİ ile borç erteleme veya pazarlık için masaya oturdu.
Yap-işlet-devret modeliyle yapılan birçok proje hem devlete hem de vatandaşa yük üstüne yük oluyor. Özellikle pandemi dönemiyle birlikte başlayan kısıtlamalar, garantili yapılan projelerin kullanımını kısıtladı. En başta değişen seyahat tercihleri de büyük oranda geriledi.
2019’da 52 milyon yolcuya hizmet veren İstanbul Havalimanı, 2020’de pandemi nedeniyle 23.4 milyonda kaldı. 2019’da garanti bedelinin üzerinde gelir elde edip Devlet Hava Meydanları İşletmeleri’ne (DHMİ) 22,4 milyon euro aktaran Kalyon, Cengiz, Limak ve Mapa’nın ortak olduğu İGA, 2020 yılı için DHMİ’den alması gereken ödeme yaklaşık 230 milyon euro oldu.
Bu yıl pandemi kaynaklı işlerin kötü gitmesiyle havalimanı işletmecileri destek için DHMİ ile masaya oturdu. Birkaç gün önce Bloomberg’in konuya yakın kaynaklara dayandırdığı habere göre, aralarında İstanbul Havalimanı’nı işleten İGA’nın da olduğu havalimanı işletmecisi şirketler, hükümetten destek istediğini bildirmişti.
Hükümete yakın inşaat firmaları Kalyon, Cengiz, Limak ve Mapa tarafından işletilen ve yıllık 1.1 milyar euro devlete kira ödemesi gereken İGA’nın kira erteleme, indirim ve sözleşme uzatma talepleriyle Devlet Hava Meydanları İşletmesi’nin kapısını çaldığı aktarıldı. Her havalimanı için farklı talep ve şartların müzakere edildiği belirtildi.
Garanti kapsamında bulunan İstanbul Havalimanı için devletle özel şirket arasında mahsuplaşma da olabilir. Yıllık kirası 1.1 milyar euro olan İGA, 25 yıllık sözleşmesindeki yolcu garantisi maddesinden yararlanabiliyor. Hükümet, kira ödemesini garanti ödemesinden düşmeyi değerlendirebilir. Masada kira erteleme, indirim ve sözleşme uzatma seçenekleri bulunuyor.
Sözleşmeye göre İGA’nın DHMİ’ye ödemesi gereken yıllık kira bedeli 1 milyar 45 milyon euro. DHMİ’nin İGA’ya verdiği yolcu servis ücreti garantisi ise 2020 yılı için 333,8 milyon euro. Bu seviyenin altında kalırsa DHMİ İGA’ya, bu seviyeyi geçerse İGA DHMİ’ye ödeme yapmak zorunda.
2021’DE GELİRİ ARTACAK
2020’de 333,8 milyon euro olan DHMİ’nin İstanbul Havalimanı için garanti ettiği yolcu hizmet geliri, 2021 yılında 350,8 milyon euroya çıkacak. 12 yılda toplamda 6.3 milyar euro olan bu rakam, kademeli olarak yükselecek ve 2030 yılında 689,8 milyon euroya ulaşacak.
2020 İÇİN HESAPLANAN 230 MİLYON EURO
İstanbul Havalimanı’nda yolcu servis ücretleri; dış hat giden yolcu başına 20 euro, transfer giden yolcu başına 5 euro ve iç hat giden yolcu başına 3 euro olarak tahsil ediliyor. 2020 yılında İstanbul Havalimanı sadece 23,4 milyon yolcuya hizmet verdi.
Servis ücreti pahalı olan dış hat yolcu sayısındaki düşüşün iç hat yolcu sayısındaki düşüşten daha fazla olduğu da düşünüldüğünde, İGA 2020’de tahminen 100 ile 115 milyon euro arasında yolcu servis geliri elde etti. Bu durumda, DHMİ tarafından İGA’ya ödenmesi gereken para yaklaşık 230 milyon euro oldu.