Baharın müjdecisi olan cemreler uygulamaları ve inançlarıyla da kültürümüzün önemli bir parçasıdır. Baharın habercisi olarak bilinen cemreler ilk havaya sonra suya ve en son da toprağa düşüyor. Türk kültürü ile beraber Arap, Fars, Moğol, Grek vb. pek çok kültürde rastlanan cemre inanışı insan yaşamını önemli ölçüde etkilemiş, davranış kalıpları meydana getirmiştir. Her sene merakla beklenen 'Cemre düşmesi ne demek? 2021 cemreler ne zaman düşecek? İşte nesilden nesile aktarılan Cemre düşmesi ile ilgili inanç ve ritüeller...
TARİH BOYUNCA İKLİM OLAYLARI GÖZLEMLENEREK DOĞAL TAKVİMLER MEYDANA GETİRİLDİ
İnsanlar tarih boyunca doğayı gözlemlemiş, doğada belli aralıklarla gerçekleşen iklim olaylarından yola çıkarak, temel uğraşlarının, yaşam şekillerinin, sosyal hayatlarının da etkisiyle doğal takvimler meydana
getirmişlerdir. Hayatı kolaylaştırmak, değerlendirmek ve çeşitli işleri düzenlemek için meydana getirilmiş olan bu doğal takvimler uzun süren tecrübelerin ürünüdür. Hayvancılığa ve tarıma bağlı toplumlarda baharın gelmesi ayrı bir anlam ifade etmiş, hayat yeniden canlanmış, üretim başlamış, koç katımı, ekim, hasat gibi dönemler çeşitli törenlerle kutlanmış, çeşitli inanç ve uygulamalar meydana gelmiştir.
Halk arasında bir inanç ve uygulama meydana getirmiş olan cemre ile Nevruz, Hıdrellez gibi sayılı günler tabiattaki değişimlere, iklim ve mevsim değişimlerine göre oluşturulmuştur.
TÜRKLERDE 12 HAYVAN TAVKİMİ OLUŞTURULDU
Toplumların yaşayışı ile takvimleri de paralellik göstermektedir. Türkler atlı göçebe hayatı yaşadıkları dönemde hayvana bağlı idi. Hayvan gerek süsleme, giyim kuşam gerekse yeme içme gibi Türklerin hayatının pek çok alanında etkisini hissettirmekteydi. Hayvan, hayatlarını devam ettirebilmek
için Türklerde birinci derece öneme sahipti. Bu nedenle takvimleri de buna göre şekillenmiş ve Türkler on iki hayvanlı Türk takvimini meydana getirmişlerdir.
Eski Türkler tarafından cemrenin gökyüzünde yaşayan yakışıklı bir delikanlı olduğu düşünülür. Cemre adındaki bu delikanlı bir gün dünyayı merak edip dünyaya yaklaşınca havaya düşmüş ve bu sırada gördüğü bir kıza aşık olmuş. Kıza yaklaşmak isterken suya düşmüş, suda yıkanıp temizlenince karada aşık olduğu kıza kavuşmuş. Yakışıklı delikanlı ve güzel kız arasındaki bu aşk, yeryüzüne bereket ve sıcaklık getirmiş.
CEMRE OLAYI TARIM TOPLUMLARINDA ÖNE ÇIKTI
Zamanla hayvancılığa bağlı bozkır hayatından tarıma bağlı yerleşik hayata geçmeleri ile beraber halk takvimi de artık tarımla bağlantılı olmaya başlamıştır. İnsanlar bu defa tarımsal üretimi temel alarak doğayı gözlemlemiş ve takvimleri buna göre şekillenmiştir. Halk takviminde yer alan cemre olayı da ekonomisi hayvana ve tarıma bağlı toplumlarda karşımıza çıkmaktadır. Özellikle Arap, Fars ve Türklerde karşımıza çıkan cemrenin Moğol, Çin ve Greklerde de olduğu belirtilmektedir. Havanın ısınmasına bağlı olarak meydana getirilen bu inancı çeşitli toplumlar kendi kültürlerinden ve değerlerinden bir şeyler katarak zenginleştirmişlerdir.
CEMRE AMERİKA'DA DA KARŞIMIZA ÇIKIYOR
Ayrıca cemre olayına benzer olarak Kadıoğlu’nun naklettiğine göre ABD’de de ocak erimesi bulunmaktadır. ABD'nin kuzeydoğusunda ocak ayının son haftalarında her yıl tekrarlanan ocak erimesi don olayının sona ermesini, kar veya buzun erimesini ifade etmektedir. Meteorolojistler cemre ve ocak erimesi gibi belli zaman aralıklarıyla tekrar eden hava oluşumlarını gözlemleyip bunları takvimleştirmeye çalışmışlardır.
CEMRE NE DEMEK? CEMRE KELİMESİNİN ANLAMI NE?
Arapça bir kelime olan cemrenin uzak veya yakın manasıyla ilgili çeşitli kaynaklarda pek çok bilgi bulunmaktadır. Cemre için köz tabiri de kullanılmaktadır. Yanan ateş manasında cem-i cinsi cemredir. cemrenin ilk anlamı ateş korudur. Şubatta havada, suda, toprakta meydana gelen hararetlerden her biri için de cemre tabiri kullanılmaktadır. Cemre hararet olarak kullanılmasının yanı sıra kışın sonunda şubat ayında peyda olan buhara da cemre denilmektedir.
Cemrenin ilkbahar başlamadan hemen önce 7 gün arayla havaya, suya ve toprağa sırasıyla düştüğüne inanılır. Bu düşen cemreler sayesinde hava, su ve toprak ısınır.
Halk arasında cemre düşmesiyle birlikte Hıdırellez ve nevruz kutlamaları başlamaktadır. Cemre düşmesi Türk kültüründe de önemli bir yere sahiptir. Kültür ve edebiyat alanında kendine yer bulmuştur. Osmanlı zamanında Divan şairleri cemre zamanlarında önemli kişilere övgü şiirleri yazarlardı. Bu şiirlere ‘cemreviye’ denilmektedir.
CEMRE İNANIŞININ KAYNAĞI
Cemre İnanışı ile İlgili Rivayetler: Cemre inanışının kaynağı, cemrenin nasıl bir olay olduğu, semadan mı düştüğü yoksa yerin altından mı üfürüldüğü hakkında Arapça veya Farsça olan eski eserlerde önemli bilgiler bulunmaktadır. Bunun dışında Türkçe kaynaklarda da bu kaynaklardaki bilgilere benzer bilgiler çok az da olsa mevcuttur.
CEMRENİN YER ALTI VE GÖK CİSİMLERİ İLE İLGİSİ NEDİR?
Cemrenin üflenmesi, düşmesi, inmesi ve doğması gibi deyimlerin İranlıların ve Arapların, dünyanın oluşumu ve iklimde meydana gelen değişikliklerin nedenlerine dair tasavvurlarını bize gösteriyor. Cemre hakkında bilgi veren eserlerin kiminde cemrenin düştüğü belirtilip ayın menzilleri, bazı yıldızların doğup batması, güneşin hareketi arasında bağlantı kurulurken kimi eserlerde de cemrenin yerin batnından üfürüldüğü belirtilmiştir.
CEMRE GÖKTEN DÜŞER Mİ YOKSA YERDEN YÜKSELİR Mİ?
Arapça ve Farsça eserlerde çeşitli kavimlerin cemrenin yerin altından yükseldiğine dair bir inanışa sahip olduğu belirtilirken Türkiye’de ise genellikle cemrenin düştüğü inanışı yaygındır. Grek takvimindeki aylara göre ise kıştan sonra bahar zamanının yaklaştığı belli günlere cemre adı veriliyor. Grek inancına göre bu günlerde dünyanın içinin ısınmaya başladığını ve etrafa buharın yayıldığını ifade ediliyor.
CEMRE NE ZAMAN DÜŞER YA DA YÜKSELİR? 2021 YILI CEMRE TAKVİMİ
Baharın müjdecisi olan cemrelerin düşüş ve ya yükseliş tarihi şu şekilde;
Birinci Cemre Havaya (19-20 Şubat),
İkinci Cemre Suya (26-27 Şubat)
Üçüncü cemre (5-6 Mart) toprağa düşer.
CEMRE İLE İLGİLİ İNANAÇLAR
Rize halkı cemreler düştüğü zaman havada, suda ve toprakta birtakım değişikliklerin meydana geldiğine inanmaktadırlar. Buna göre cemre “düşünce” havalar ısınır, suda ise bir tatsızlık olur. Cemre toprağa düştüğü zaman eğer toprağa güneş vurursa toprağın üstünde titreşim meydana gelir. Rize halkı cemre düşünce dağ bağ bir olur der; yani en yüksek dağdan bir damla suyun denize ulaştığına inanmaktadır. Ayrıca cemrelerin fırtına yaptığı ve cemre günlerinin esintili geçtiği düşünülmektedir.
Trabzon Acısu’da halk cemrenin toprağa düşüp toprağı ısıtmasıyla beraber toprağın döllenmeye hazır hale geldiğine inanmaktadır.
Denizli ve çevresinde cemreye cemile denilmektedir ve cemile toprağa düştükten sonra toprak ısınır. İnanışa göre en zor ay cemilelerin düştüğü aydır. Cemre şubatın on beşinde toprağa düşer, toprağa yayılır, toprak ısınır ve yaz gelir; otlar, çimenler biter. Cemile önce havaya, havadan da toprağa düşer, toprağa yayılır, bundan sonra bahar geldi, korkma denir. Cemile suya düştüğünde ise tamamdır, yaz ayağını salladı denir. Cemile suya da düştükten sonra hava azar azar ısınmaya başlar. Ayrıca bu yörede halk karakışta rüzgârın dik esip insanların kuytu yer bulamadığına, cemrelerin çıkmasıyla beraber ise rüzgârın yandan esmeye başladığına ve insanların rüzgârdan korunmak için kuytu yer bulabildiğine inanmaktadır.
Araplar da bu günde cemrenin üflenmiş olduğuna ve bu günün soğuk geçtiğine inanmaktadır. Acemler ise bugünde yaz elini suya soktu derler. Bu günde suyun ağaçların aşağısından yukarısına doğru damarlarında aktığına ve kurbağaların da bu günde bağırmaya başladığına inanırlar.
Uşak yöresindeki yaşlıların söylediğine göre cemre suya düşünce suyun, gölün içinde kaynaşma yapar. Cemre suya düştüğü zaman kurbağalar ötüşür, suya pisler; halk da cemre düştü derler. Cemre toprağa düşünce ise börtü böcek ortaya çıkar.