SALİHA SULTAN / KARAR
Cumhuriyet döneminin mimari anlayışını yansıtan duvar mozaiklerinin seçkin örnekleri arasında gösterilen, İstanbul Manifaturacılar Çarşısı’nda (İMÇ) bulunan ressam Bedri Rahmi Eyüboğlu imzalı mozaiklerin bakımsızlıktan yerlerinden döküldüğü ortaya çıktı.
Twitter’da mozaiklerin gün geçtikçe yerlerinden düştüğünü belgeleyen fotoğraflar paylaşan Ahmed Raci (@fahmethilmi) isimli kullanıcı, eserin sadece bir bölümünde son beş ayda 12 parça mozaiğin daha duvardan düştüğünü gözlemlediğini vurgulayarak “Bugün itibariyle yitik parça sayısı 211… Endişe verici” yorumunu yaptı. Paylaşılan fotoğraflarda eserin tamamında binlerce mozaiğin düştüğü görüldü.
Ressam Eyüboğlu’nun mozaiklerindeki tahribatı düzenli olarak takip eden ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) mozaiklerle ilgilenilmesi çağırısı yapan Raci’nin dikkat çeken paylaşımının ardından İBB Genel Sekreter Yardımcısı Mahir Polat’a ulaştım.
Konuyu aktardığım Polat, Eyüboğlu’nun İMÇ’de bulunan mozaik çalışmasının özel mülkiyet alanında bir eser olduğu, İstanbul’da bu durumda olan toplamda 800’e yakın modern sanat eseri bulunduğu bilgisini verdi.
‘MODERN SANAT ESERLERİNİN ENVANTERİNİ ÇIKARDIK’
“İMÇ’deki sanat eserleri, yetki olarak özel mülkiyet alanında ne yazık. Bunu topu bir yere atmak için söylemiyorum. Ama biz bu durumdaki eserleri önemsiyoruz ve bu sebeple özel mülkiyet alanındaki eserlerin envanterini çıkardık. Şu an da bir bakım programı hazırlıyoruz” diyen Polat, hazırladıkları envanteri Bölge Koruma Kurulu’na iletecekleri kaydetti.
Eyüboğlu’nun mozaiklerinin bugüne kadar bir bakım yapılmadığı için akut bir sorun haline geldiğini dile getiren Polat, şu görüşlerini aktardı: “Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun eserinin bugüne kadar bu durumda kalması da hassasiyetimizi artırıyor.
Restorasyonu da teknik olarak da çok özen isteyen bir çalışma. Eser envanter çalışmamızla birlikte gündemimizde, İMÇ ile görüşüp korunması konusunda onlarla katkı yapmak istiyoruz. Fakat şunu söylemeliyim, Karaköy’de bulunan Eyüboğlu çalışması bizim için daha öncelikli durumda çünkü daha fazla aşınmış görünüyor.”
Eserin sorumluluğunun İBB’de olmamasına rağmen, İBB mirası kapsamında gördüklerini vurgulayan Polat, “Bu tarz eserlerin onarımlarını yapmak için harekete geçtik.
Mülk sahiplerinin de konunun üzerine gitmesi lazım, bu konuda duyarlılığı artırmaya çalışıyoruz” diyerek, mülk sahiplerinde farkındalık oluşturmaya çalıştıklarını ifade etti.
Eyüboğlu’nun 4. Levent’te bulunan eserinin de benzer durumda olduğunu, üzerine yapılan reklam panolarına müdahale ederek, eserin zarar görmesinin önüne geçtiklerini hatırlatan Polat, “Bu tarz özel mülk alanlarındaki sanat eserlerine yönelik bütünlüklü bir çalışma yapmak, esnafla birlikte hareket etmek gerekiyor” dedi.
‘TESCİLLENMESİNİ SAĞLAYACAĞIZ’
İBB Genel Sekreter Yardımcısı Polat, Eyüboğlu’nun İMÇ’deki sanat eserinden hareketle, konuya ilişkin şu önemli ayrıntıyı da sözlerine ekledi:
“İstanbul’daki bu durumdaki modern sanat eserlerin tamamı tescillenmiş durumda değil. Bizim envanterimiz bu açıdan değerli. Çalışmamız mevcut bu eserleri meçh edecek. Çünkü tescil konusu çok önemli bir konu.
Eser tescili olmadığında başlarına bir şey geldiğinde sorumluluk mekanizması çalışmıyor. Biz de bunun önüne geçmek için envanterini çıkardığımız eserleri Bölge Anıtlar Kurulu’na iletip, bu eserlerin tescillenmesini sağlamak, böylece korunmasını sağlamak istiyoruz.”
SORUMLUSU KİM?
Eyüboğlu’nun İMÇ’de bulunan ve dökülmeye yüz tutan mozaik çalışması, İstanbul’un birçok noktasında bulunan benzer özel mülkiyet alanlarında yer alan sanat eserlerinin korunmasına yönelik sorumluluğun kimde olduğu sorusunu akıllara getiriyor.
KARAR olarak yaptığımız araştırmaya göre, İstanbul’da tarihi eser koruması öncelikle mülkiyete bağlı bir konu. Bir tarihi eserde koruma çalışma yapılacaksa, birinci derecede sorumluluk sahibi mülk sahibi görülüyor. Mülkün sahibi resmi bir kurum değilse, eserin korunması da tehlike altına giriyor. Özel mülk sahibi konu hakkında duyarlılık sahibi ise eserin korunması kolaylaşıyor.
Tersi durumda ise, örneğin eserin başına bir vandallık geldiğinde bu sadece suça konu oluyor. Öte yandan Bölge Koruma Kurulu, eserin tahrip olması durumlarında mülkiyet sahibine “Bu tahribatın oluşmasında sorumluluğunuz var, gerekli önlemleri alın” deme hakkına sahip.
Özetle, İstanbul’da özel mülkiyette yer alan eserlerin yetkisi mülkiyet sahibinde, denetleme yetkisi Bölge Koruma Kurulu’nda. Kurulun bağlı olduğu Kültür ve Turizm Bakanlığı ise dilerse, mülkiyet sahibinin de rızasıyla bu eserleri restore etme hakkına sahip.
Özel mülkiyette yer alan eserlerin tescillenmesi konusu burada devreye giriyor. Fakat şu an özel mülkiyetlerdeki tescil uygulaması parsel niteliğinde yapılıyor. Bu durum da Bölge Koruma Kurulu tarafından eserlerin birebir tescilinin yapılmasının eserin geleceğe taşınması açısından hayati bir konu olduğunu gündeme getiriyor.
MOZAİKLERLE ÖRÜLÜ MASMAVİ BİR DÜNYA
Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun İMÇ 1’inci ve 2’nci bloklarında iki adet duvara yayılan mozaik çalışması bulunuyor. Sanatçının 1’inci blokta yer alan 1963 tarihli soyut kompozisyonu geleneksel figürlerden ve Anadolu motiflerinden besleniyor.
1965’te yaptığı 2’nci blokta yer alan ve dökülmeler nedeniyle haberimize konu olan mozaik panosunda ise sanatçı ağırlıklı mavi renk kullanarak, kuşları, balıkları, minareleri, kuleleri, kubbeleri ve masmavi denizi ile İstanbul’u betimliyor.
1960 yılında açılan Mimari Yarışması sonucu dönemin önde gelen mimarları Doğan Tekeli, Sami Sisa ve Metin Hepgüler’in projesi sonucu İMÇ’ye uygulanan eserler arasında Füreya Koral, Eren Eyüboğlu, Kuzgun Acar, Yavuz Görey, Ali Teoman Germaner, Sadi Diren, Nedim Günsur gibi Türk sanatının önde gelen isimlerinin özgün çalışmaları da yer alıyor. Eserlerin Bölge Koruma Kurulu tarafından tescillenmiş durumda.