KENAN BUTAKIN / İSTANBUL
Irak Bölgesel Kürt Yönetimi’nin 25 Eylül’de tüm uyarılara karşın gerçekleştirdiği bağımsızlık referandumunun ardından bölgede haritalar yeniden değişti. Kerkük ve çevresindeki petrol bölgelerini almak için önceki gün operasyon düzenleyen Irak merkezi hükümetine bağlı ordu güçleri ve Şii milislerin oluşturduğu Haşdi Şabii 15 saatte belirlenen hedeflerde kontrolü sağlamıştı. Peşmerge küçük çatışmaların haricinde Süleymaniye ve Erbil’e doğru çekilmiş 2014’ten sonra IŞİD ile mücadele sonrası veya Irak ordusunun terk etmesi neticesinde ele geçirdiği bölgeleri Bağdat güçlerine bırakmıştı. Peşmerge’nin geri çekilişi Kerkük ve çevresiyle sınırlı kalmadı. 2014’te IŞİD’in binlerce Ezidi’yi katlettiği, binlercesini de köle olarak sattığı Sincar da merkezi hükümet güçlerine devredildi. Reuters haber ajansı Peşmerge güçlerinin pazartesi günü geç saatlerde mevzilerini terk ettiğini duyurdu.
Federal ordunun Kerkük’ten sonra dört bölgeyi de kontrol altına almasıyla Irak haritası 2003’teki haline döndü. Tüm dünyanın tepkisine rağmen bağımsızlık referandumunda ısrar eden Barzani, hiç ummadığı bir tepkiyle karşı karşıya kalırken, uzmanlar İran’a bağlı yeni bir bölgenin ortaya çıktığına dikkat çekti.
Irak ordusu, Kerkük’ten sonra dün de Sincar, Mahmur ile Türkiye’nin askeri üssünün bulunduğu Başika ve İran sınırındaki Hanakin’i kontrol altına aldı. İran destekli Şii Haşdi Şabi milislerinin de yer aldığı operasyonlarda Kerkük’teki tüm petrol sahaları da geri alındı. Peşmerge’nin çekildiği Sincar’da ise herhangi bir çatışma yaşanmadı.
Kuzey Irak’ta yaşanan son gelişmelerden sonra bölge haritası 48 saatte renk değiştirdi. IŞİD’in Irak’ta işgale başlamasından önce anayasaya göre belirlenen 2003 yılındaki sınırlara geri dönüldü. Kerkük, Sincar gibi ‘tartışmalı bölge’ statüsündeki kentlerin yeniden Bağdat’ın kontrolüne geçmesiyle Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi, 14 yıl önceki sınırlarına çekildi. Irak haritası yenidenden dizayn eden operasyonları değerlendiren uzmanlar, bağımsızlık referandumunda ısrar eden Mesut Barzani’nin beklemediği bir darbe aldığını, ancak yeni denklemde İran’a bağlı yeni bir Kürt bölgesinin ortaya çıktığına dikkat çekti.
Yazar Ümit Fırat, bölgedeki en önemli gelişmenin İran’a bağlı yeni bir Kürdistan yapısının ortaya çıkması olduğunu belirterek şöyle konuştu: “Belli ki Süleymaniye ve Erbil birbirine çok fazla güvenmedi. Birbirlerine paralel bir politika uygulamadılar. Talabani ailesinin Bağdat ile başka bir ilişkiye geçtiği görünüyor. Burada ortaya iki Kürdistan çıkacak. Biri Erbil biri Süleymaniye merkezli olacak. İran bir oyun oynadı. Bağdat üzerinde oldukça fazla nüfuz sahibi. İran’a bağlı bir Kürdistan oluştuğu görünüyor. Fakat Türkiye’ye yakın bir Kürdistan şu anda yok. Türkiye Barzani yönetiminden uzaklaştı. Türkiye’nin ne istediği ise şu anda belli değil.”
PETROL TESİSLERİ MERKEZİ HÜKÜMETTE
Irak Petrol Bakanlığı, Kerkük’teki tüm petrol sahalarının merkezi yönetimin kontrolüne geçtiğini belirtti. Bakanlık Sözcüsü Asım Cihad “Kerkük’teki tüm petrol kuyuları ve tesisleri bakanlığımızın kontrolü altına girdi” dedi. Cihad, söz konusu petrol kuyuları ve tesislerde görev yapacak yönetici ve teknik personelin atamasının da bir an önce yapılacağını sözlerine ekledi. Irak güçleri, Kerkük’teki petrol sahaları ve petrol şirketini Peşmerge’den geri almıştı.
TAHRAN: BÜTÜN ADIMLAR TÜRKİYE İLE KOORDİNELİ ATILIYOR
Irak’ın Tahran Büyükelçisi Racih el-Musevi, Türkiye ve İran hükümetlerinin Irak’ın kuzeyindeki gelişmelerle ilgili merkezi yönetimle eş güdüm halinde olduğunu belirtti. Musevi, büyükelçilikte düzenlediği basın toplantısında “Ankara ve Tahran’ın adımları tamamen Irak merkezi yönetimiyle koordinasyon içinde gerçekleşmektedir” dedi. İran’dan IKBY’ye açılan sınır kapılarıyla ilgili bilgi veren Musevi “İran 3 sınır kapısını kapattı. Bunu İran’ın Bağdat Büyükelçisi de teyit etti” ifadelerini kullandı. Irak devletinin petrol ve ürünlerinin ihracatını tamamen kendi gözetimi altına almayı kararlaştırdığını dile getiren Musevi “Tüm sınır kapıları ve havaalanları Irak federal devletinin kontrolü altına girecektir. Resmi olmayan sınır kapıları kapatılacaktır” diye konuştu.
GEREKEN YAPILACAK
Gelişmelerin merkezindeki isim IKBY Başkanı Mesud Barzani, Kerkük ve tartışmalı bölgelerin merkezi hükümetin kontrolüne girmesinden iki gün sonra sessizliğini bozdu. Yazılı bir açıklama yapan Barzani “Kürdistan halkı emin olsun ki gereken yapılacaktır. Halkımızın kazanımları, huzur ve güvenliği yeniden sağlanacaktır” dedi. Hiçbir zaman savaş istemediklerini söyleyen Barzani, öncelikle amaçlarının vatandaşların can güvenliğini sağlamak olduğunu belirtti. Kerkük’te yaşananların ‘bazı siyasi tarafların aldığı kararlar’ sonucu olduğunu belirten Barzani ”Kürdistan halkı emin olsun ki gereken yapılacaktır. Halkımızın kazanımları, huzur ve güvenliği yeniden sağlanacaktır. Şu anda ise, siyasi birliktelik, Kürdistan halkının birliği ve beraberliğini korumak adına tüm siyasi tarafların birlik olmasından yana ısrarcıyız” değerlenrimesini yaptı. Referandumun boşuna yapılmadığını kaydeden Barzani “Kürdistan’ın bağımsızlığı için yükselen çığlıkları tüm dünya duydu. Şehitlerimizin kanı boşa akmadı ve akıtmayacağız da” ifadelerini kullandı.
İRAN-IKBY SINIR KAPILARI HAŞDİ ŞABİ’DE
IKBY peşmergelerinin 2003 sınırlarına çekilmesi sürerken İran’dan bölgeye yönelik yeni bir tecrid adımı daha geldi. IKBY’den İran’a açılan 3 sınır kapısının kapatıldığı bildirildi. İddiayı doğrulayan İran’ın Bağdat Büyükelçiliği ‘”Merkezi hükümetin taleplerine yerine getiriyoruz” dedi. İran’da konuşlandıkları iddia edilen Haşdi Şabi birliklerinin Pervezhan Sınır Kapısı’na girdiği ve orada denetimi ele aldığı ifade edildi. Süleymaniye merkezli NRT Televizyonunun sınır kapısında yaptığı canlı yayınında konuşan sınır yetkilileri, Haşdi Şabi’nin İran üzerinden IKBY’ye giriş yaptığını ve kapının güvenliğinin kendilerine geçtiğini söyledi. Pervezhan Sınır Kapısı, Süleymaniye’nin Kelar ilçesine yaklaşık 20 kilometre mesafede yer alıyor.
ANKARA’NIN ÖNCELİK SIRALAMASI OLMALI
Türkiye’nin bu tabloda uzun vadeli stratejik öncelik sıralaması yapması gerektiğini söyleyen Dışişleri Bakanlığı eski Müsteşarı Özdem Sanberk ise “Şu ana kadar Türkiye’den önceliklerimizin ne olduğu yönünde fazla bir şey duyamadık. Bu konuda bekliyoruz. Bölge son derece kaygan bir zeminde. Gündelik değişimler yaşanıyor. Türkiye uzun vadeli stratejik öncelik sıralamasını yapmalı. Bunu bilirsek herkes çok daha rahat edecektir. Bunların yanı sıra İran bölgede devlet dışı örgütleri kullanarak sahada mevcudiyetini koruyor” dedi.
OLMASI GEREKEN NOKTAYA GELİNDİ
Irak’taki gelişmelerin ardından haritaların olması gereken noktaya geldiğini kaydeden Emekli Büyükelçi Uluç Özülker ise ABD’nin tarafsız kalmasının da son tabloda etkili olduğunu söyledi. Özülker “Ben Kerkük meselesinde tarafların çatışmaya gireceğini hiç düşünmedim. Barzani büyük bir hata yaptı ve yapmış olduğu bu hatanın bedelinin buraya kadar gelebileceği hususunu ön göremedi. ABD’ye daha fazla güvenebileceğini düşünüyordu. ABD ise Irak’ın toprak bütünlüğünü savunur bir pozisyonda bulunduğu için taraflar arasında tarafsız kalmayı tercih etti. Bu koşullar altında ise Irak ordusu daha güçlüydü. Burada Kerkük Barzani’nin hakkı olan bir yer değil. Orayı Kürtleştirme politikasına yöneldi. Şimdi ise olması gereken noktaya gelindi” diye konuştu.
‘GİZLİ ANLAŞMA YAPILDI’ İDDİASI
Kürt basınında yer alan haberlere göre, KYB eski Genel Sekreteri Celal Talabani’nin oğlu Bafil Talabani ile Haşdi Şabi sorumlusu Hadi Amiri arasında gizli anlaşma imzalandı. İddiaya göre anlaşmanın maddeleri şöyle;
1- Iraklı güçler, tartışmalı bölgelere yeniden konuşlanacak ve Peşmerge geri çekilecek.
2- Kerkük dahil 17 kasaba ve nahiye merkezi hükümete teslim edilecek.
3-Kerkük merkezinde ortak yönetim olacak. 15 Kürt mahallesi Kürtler, 25 mahalle de diğer oluşumlar tarafından yönetilecek.
4- Kerkük’teki K1 askeri üssü, havaalanı ve petrol yatakları gibi stratejik yerlerin yönetimi merkezi hükümette olacak.
5- Anlaşmada ayrıca Süleymaniye havalimanının açılması, Peşmerge ve memur maaşlarının merkezi hükümet tarafından ödenmesi ve yeni kurulacak bölgelerde yeni bir yönetim kurulması da yer aldı.
PEŞMERGE’NİN DÜN ÇEKİLDİĞİ BÖLGELER:
* Musul Barajı
* Şingal-Sincar
* Yorubiye
* Ninova düzlükleri
* Mahmur (Mahmur Kampı da dahil)
* Bai Hasan Petrol bölgesi
* Dakuk
* Celavla
* Hanekin
* Tuzhurmatu
* Kıfri