TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı, ABD, Arjantin, Azerbaycan, Brezilya ve Nijerya’daki “Başkanlık” modelini araştırdı. Araştırmada, ABD’de, organlar arasında uyum ve iş birliğinin yeterli ölçüde sağlandığı ve başkanın otoriterleşmesinin yeterli ölçüde önlendiği belirtildi. Araştırmada, demokratik düzenin iyi işlemesi açısından yürütmenin iki başlı olduğu diğer hükümet sistemleriyle karşılaştırıldığında başkanlık sisteminin güçlü ve zayıf yönlerinin bulunduğu, bunlardan hangisinin öne çıkacağını ise ülkelerin kendi siyasal, sosyal ve ekonomik koşullarının belirlediği kaydedildi.
SEÇİM SÜRECİ
Araştırmaya göre, seçim sistemleri açısından, başkanın parlamento tarafından değil, doğrudan halk tarafından seçilmesi şartı, tüm ülkelerde geçerli. Bu durumun tek istisnası ABD. ABD’de seçmenlerin doğrudan başkanı değil, başkanı seçecek delegeleri seçmesi nedeniyle söz konusu seçim doğrudan değil, dolaylı gerçekleşiyor. Delegeler ise hangi aday için seçilmişlerse, o adaya oy vermek zorunda.
PARTİ BAĞI KESİLMİYOR
İncelenen 5 ülkede başkanın parti üyeliği ve partisi ile ilişkileri başkan seçiminden sonra da devam ediyor. ABD, Arjantin, Brezilya ve Nijerya’da başkanlar partilerinin genel başkanı olmamakla birlikte önemli birer parti önderi konumunda. Azerbaycan’da ise başkan aynı zamanda partisinin de genel başkanı.
4 ÜLKEDE ÇİFT PARLAMENTO
Araştırmaya göre, parlamentoların yapısı açısından ise ülkeler farklılık gösteriyor. ABD, Arjantin, Brezilya ve Nijerya’da parlamento çift meclisli, Azerbaycan’da parlamento tek meclisli.
VETO YETKİSİ VAR
Araştırmada, Başkanlık sistemine göre, yasama ve yürütme ilişkileri açısından başkanın kanun teklifinde bulunabilmesi, başkanın kanunları veto yetkisi, başkanlık kararnameleri ve başkanın parlamento tarafından suçlandırılması konularının önemli görüldüğü yer aldı. İncelenen 5 ülkede başkanın veto yetkisinin de bulunduğu kaydedildi.
YARGI BAĞIMSIZLIĞI
Araştırmada, Brezilya, sistemin iyi işlediği diğer örnek ülke olarak gösterildi. Brezilya’da ABD’den farklı olarak yasama sürecinin, yürütme tarafından başlatılabildiğinin kaydedildiği araştırmada, şu bilgiler verildi: Ülkedeki seçim sistemi nedeniyle, parlamentoya giren etkili parti sayısının fazla olması ve genellikle hiçbir partinin parlamentoda çoğunluğu sağlayamaması, başkanı kabinesini oluştururken tek taraflı davranmak yerine parlamentodaki siyasi partilerden oluşan bir koalisyon kurmaya teşvik etmektedir. Yargı bağımsızlığının sağlanmış olması, parlamentonun nispeten güçlü olması, yasama ve yürütmenin karşılıklı bağımlılık ilişkileri başkanın gücünün etkin bir şekilde frenlenmesine imkan tanımaktadır. - AA
HEM YÜRÜTMENİN HEM DEVLETİN BAŞI
Başkanlık modeli, halk tarafından sabit bir süre için seçilen başkanın hem yürütme organının hem de devletin başı olarak görev yaptığı, yasama ve yürütme organlarının birbirinin görevine son veremediği hükümet sistemi olarak nitelendiriliyor. İlk kez ABD’de uygulanan sistem, Latin Amerika ülkeleri başta olmak üzere, Asya ve Afrika’da çeşitli ülkeler tarafından da benimsendi.