En uzun kelime nedir? Rahmetli dedeme sormuştum. Cevabım da hazırdı.
Amerikan bilmecelerinin Türkçeye yeni girdiği yıllar... Dedem nasıl olsa başka kelimeler söyleyecek. Sonunda ben ‘en uzun kelime lastik’ diyeceğim, ‘çektikçe uzar.’
Dedem hiç ummadığım bir cevap verdi.
Kafasını kaldırdı, “En uzun kelime” dedi ve “Ulaaaaaaaaaaaaaa, Ali!” diye seslendi.
Senaryom çöktü. Lastik mastik diyemedim.
Bir başka ‘en uzun kelimemiz’ vardı. Dün, resepsiyonist kız Türk olduğumu farkedip “Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdan mısınız?” deyince hatırladım. (Türkiye’ye birkaç defa gelmiş, üç beş Türkçe kelime öğrenmiş.)
Çekoslovakya bölündü, bizim en uzun kelimemiz biraz kısaldı.
Prag’dayım. Buraya Şebnem kızımı görmeye geldim. Kızım, Prag Sinema Okulu’nda belgesel eğitimi alıyor.
Sabahtan akşama kadar beraber yürüyoruz. Dün 15 kilometreden fazla yürümüşüz.
İstanbul’da neden bu kadar yürüyemiyoruz? İşimiz gücümüz var.
Ya işimiz gücümüz olmadığı zaman?
Sahile inersek yürürüz. Boğazı seyrede ede... Sokakta niye yürüyemiyoruz?
Londra’da, Paris’te, Berlin’de, Lizbon’da, Petersburg’da hatta Saraybosna’da sokaklarda, caddelerde yürüyebiliyoruz da İstanbul’da niye yürüyemiyoruz?
Kaldırım yok!
Olancasına da arabalar park etmiş.
Kaldırım bulsak bile, buralardaki gibi temiz ve nezih bir yürüyüş güzergahı yok.
Ben bazen, Süleymaniye’den Çınaraltı’na, Sahaflar’a, Çorlulu’ya uğraya uğraya Cağaloğlu’na kadar yürüyorum.
Etraftaki tarihin ihtişamı ve güzergahtaki dostlar yürürken yediğimiz tozu telafi ediyor.
Tünel’den Taksim’e kadarki güzergahı da sayalım. Hepsi bu kadar.
Oysa, elin memleketlerinde güzergah sınırsız. Bilenler bilir. Müellifi belli olmayan bir ‘Risale-i Garibe’miz var. (Kitabevi Yayınları)
Bu risalede, müellif, çok leziz bir lisanla 17. Yüzyıl İstanbul’unda gördüğü adab-ı muaşerete mugayir hal ve davranışları tenkit eder.
Risalenin başında “Isıcak günde kabız ve sovuk günde ishale uğraya, çıkmaz sokakta kelb-i akur ardın alıp eteğin yırtıp baldırın bir yanından bir yanına diş geçüre” gibi dilekler diledikten sonra bu dilekleri kimlere gönderdiğini kitap boyunca sıralar.
‘Lafın başını dinlemeyip sonunda ‘ha?’ diye soran öküzler’e kadar, enva-yı çeşit kabalığı dileklerine dahil eder.
Risale-i Garibe’nin güncel bir versiyonu faydalı olur mu acaba?
Prag’ın temiz ve güzel sokaklarında dolaşırken hatırıma bir bu Risale-i garibe geldi, bir de Kanuni Sultan Süleyman’ın Budin Beylerbeyi’ne yazdığı bir mektupta verdiği öğüt. (Bu mektubu merhum Ziya Nur Aksun’un Osmanlı Tarihi kitabında okumuştum.)
Diyor ki Kanuni, “Tebaana iyi bak ki başkasının tebaasına reşk etmesinler.”
Yani imrenmesinler.
Ne demek bu?
‘Avusturya’ya komşusun. Ülkendeki Müslimlere ve gayrımüslimlere iyi muamelede bulun. Komşu ülkenin halkına imrenmesinler’ demek.
Çekya, Kanuni’nin dediği yerlere dahil.
Ve biz, bu ülkenin sokaklarında yürürken biraz da imrenerek, ‘Bizim sokaklarımızı kim berbat etti’ diye kendi kendimize soruyoruz.
Ben, İstanbul’un 1960’lardan berisini bilirim. O yıllardan beri, çeşit çeşit iktidarlar geldi. Solcusu sağcısı, her fikirden, her eğilimden... Neden hiçbirinin döneminde Boğaziçi’ndeki yapılaşma durmadı?
Her şeyde ihtilaf ediyorsunuz, şehri çirkinleştirmekte ittifak etmeyi nasıl beceriyorsunuz?
Hiç mi yok insafınız?
Allahım, nasıl buluyorlar kupon kupon arazileri? Bulup bulup nasıl dikiyorlar beton beton binaları?
Güzeldi Bakırköy sahili. “Bir yeşil kuşak oldu, Allah Razı olsun binalardan temizlediler” deyip duruyorduk.
Hopalaa! Sahilde, leb-i derya otellerden vahşi bir duvar.
Heba oldu gitti dualarımız.
İstanbul, dünyanın en güzel şehridir.
İstanbul’a kötülük etmek, başka şehirlere kötülük etmekten daha büyük günahtır.
Biz, bu günahı en az yüz yıldır işliyoruz.
Evet, güzel işler yapıldı. İnkar etmek küfran-ı nimettir.
Büyük hizmet gördü şehir. Çok yer güzelleşti. Ama, bu kötü işleri yapmasak olmaz mıydı? Hatta şimdi bile, vazgeçsek kötülükten, olmaz mı?
