Tabiattaki en mükemmel yaratık olan insan sık sık hata yapar.

Orhan Gencebay’ın şarkısında söylediği gibi: “Hatasız kul olmaz.”

Hata yapmanın insan doğasından geldiğini ifade eden, hepimizin bildiği iki meşhur söz:

Hatasız dost arayan dostsuz kalır.

Dağ dumansız, insan hatasız olmaz.

İnsan olmanın gereği, hiç hata yapmamak değil, yaptığı hatalardan ders alarak hataları tekrar etmemeye gayret etmektir.

Bazı sıradan hatalar olağandır, maliyeti düşüktür. Yeni bir ürün veya araç geliştiren bir uzman, yüzlerce hatalı prototip ürettikten sonra nihai ürüne ulaşabilir.

Ancak, bazı alanlarda hataların etkisi ve maliyeti oldukça yüksektir. Hiç kimse bir beyin cerrahının hata yapmasını ya da ceza savunma avukatının kötü bir savunma yapmasını istemez (1).

Hatanın tolere edilme sınırı hatanın etkisine göre farklılaşır.

Bazen hatanın kendisi önemli olmasa da iş yeri kültürü ve işverenin tutumu her türlü hatayı çalışanlar için korkutucu hale getirebilir. Korku, dikkati azalttığı için, hata ihtimalini takıntı haline getirirken, başka hatalar yapılmasına da yol açabilir (1).

Hataların olumsuz etkisini azaltmak, hatta başarıya giden yolda fırsata dönüştürmek için ne yapılabilir?

Uzmanlar, hepimizin yaptığı hata türlerinden hareketle bazı tavsiyelerde bulunuyorlar.

Yaygın hata türleri

Hepimizin yapabileceği hatalar ve bu hatalarda nasıl davranış sergileyeceğimiz konusundaki uzman önerilerini özetlemeye çalışalım (2):

1.Sonradan fark edilen hatalar:

Bazen bir işi süreçlere ve prosedürlere uygun olarak yapsak da bir hata yaptığımızı daha sonra fark ederiz.

Bir hata yaptığımızı fark ettiğimizde genellikle ilk tepkimiz utanmak, hatayı görmezden gelmek veya sorumluluğu reddetmeye çalışmak olur.

Böyle durumlarda duygularımızın etkisine girmeden, duralım, nefes alalım ve durumu nasıl ele almak istediğimizi düşünelim. Yaşadığınız olaydan öğrenebileceklerimizi ve neleri değiştirebileceğimizi düşünmek için zaman ayıralım.

2.Fark edilmeyen hatalar

Farkında olmayabileceğimiz hatalar da yapmış olabiliriz.

İyi bir ekip çalışması ile, yöneticilerden ve iş arkadaşlarımızdan alacağımız düzenli geri bildirimler hataları gecikmeden görmemizi sağlar. Geri bildirimler, güçlü yönlerimiz ve zorlandığınız alanlar hakkında iç görü edinmemize yardımcı olur ve daha hızlı öğrenmemizi sağlar.

3.Dikkatsizlik hataları

Bazen iyi bildiğimiz ve önceden hata yapıp ders çıkardığımız bir görevde bile dikkatsiz davranıp aynı hatayı tekrarlayabiliriz.

Dikkatsizlik hataları; tükenmişlik, aynı anda birden fazla görevle uğraşmak veya acele etmek gibi farklı sebeplerle ortaya çıkabilir. Hatanın düzeltilmesi kadar, hatanın tekrarlanmasını önlemek de önemlidir.

Sistem veya süreçteki zayıflığa bağlı olarak hata yaptıysak, diğer kişilerin de aynı hataya düşme ihtimali vardır. Bu sebeple, edindiğiniz deneyimi paylaşmamız önemlidir.

4.Acemilik, yeni deneyim hataları

Yeni bir iş yaparken, yeni yaklaşımlar denerken, bazı şeyleri yanlış yapabiliriz.

Bir müşteri sunumu yapacağımızı varsayalım. Geçmiş dönemlerde sunumların metin ağırlıklı ve takip edilmesinin zor olduğunu deneyimledik. Bu kez, bazı slaytlarda büyük görseller kullanmaya karar veriyor, bazılarında ise daha büyük bir yazı tipi ve daha az sözcük kullanmayı deniyoruz. Başka bir bölümde projektörü kapatmayı ve görseller olmadan bir hikâye anlatmayı düşünüyoruz.

Sunumdan sonra, bazı yöntemlerin etkili olmasına rağmen diğer bölümlerin başarısız olduğunu görüyoruz. Bu deneyimden edindiğiniz bilgilerle bir sonraki sunumda daha başarılı olmanın tarzını belirleriz.

Yeni deneyimlerde yapacağımız hatalar bizi rahatsız edebilir. Ancak, konfor alanımızın dışına çıkmadan ilerlemenin mümkün olmadığını bilmeliyiz.

Yeni bir alanda uzmanlık kazanırken, yakın gelişim alanımızda kalmayı hedefleyelim. Bu, halihazırda ustalaştığınızdan biraz daha ileri bir zorluk seviyesi olsa da iyileştirme girişimlerimizin etkisiz kalacağı veya önemli zarara neden olabilecek kadar riskli değildir.

5.Ağır sonuçları olan hatalar

En önemli müşterinin kaybedilmesine yol açacak bir teslimatın zamanında yapılmaması, şirketin kara para aklama suçlamasına muhatap olabileceği bir finansal işlem gibi ağır sonuçları olabilecek hatalar şirket için büyük risk içerir. Bu tür hatalardan kaçınmak gerekir.

Ağır sonuçları olan bir hata yaptığımızda ne yapmalıyız?

Hatayı ilk biz fark ettiysek, hatadan emin olduktan sonra, bunu amirimizden başlayarak, olaydan etkilenen ilgili tüm kişi ve birimlerle paylaşmalıyız. Karşılaşabileceğimiz tepkilerden kaçınarak olayı gizlemek doğru değildir. Bu tür olayları saklarsak, olaylar ortaya çıktığında, hem biz hem şirket çok daha zor durumda kalacaktır. Olayı bizim paylaşmamız hatayı yok etmez ama hatanın etkisini azaltıcı önlemler alınmasını kolaylaştırır.

Bütün hataları ağır sonuçları olan hatalarla denk tutmayalım, her hatayı ağır sonuçları olacakmış gibi düşünmeyelim.

Hatalardan çıkartılacak dersler

Tüm hataları önlemek, hatasız işlem yapmak mümkün olmadığı gibi, gerekli de değildir. Tüm hatalardan kaçınmayı ilke edinirsek; tutucu davranır, yenilik ve gelişimlere kendimizi kapatmış oluruz.

Hataların olumsuzluklarını giderip gelişim fırsatına dönüştürebilecek bazı öneriler:

Hataları tartışırken başarıları ihmal etmeyelim, hatalarla yüzleşirken başarıları da öne çıkaralım.

Ekibimizi, ekibi durağanlıktan çıkartacak farklı görüş açılarına sahip kişilerle genişletelim. Farklılığın zenginlik olduğunu unutmayalım.

Etkin bir iç kontrol sistemi kuralım. Süreçlerde, şirketin etkilenme derecesine göre, önemli-az önemli- önemsiz ayrımı yapalım. Önemli hataların, sürecin içinde ve süreç tamamlanmadan tespit edilmesini sağlayacak görüş ve geri bildirim mekanizması oluşturalım.

Tekrar eden iş ve işlemler için kontrol listeleri kullanalım.

Şu soruların üzerinde düşünelim ve iş arkadaşlarımızla tartışalım:

• Ne zaman risklerden kaçınmak, iyi bildiğimiz yöntemleri takip etmek istiyoruz? Tolere edebileceğimiz risk eşiğimiz nedir?
• Ne zaman gelişmeye çalışmak ve risk almak istiyoruz? Hangi becerileri geliştirmeliyiz?
• Ne yanlış gitti? Bu hataya ne yol açtı?
• Yapılan hata ile verilen zarar nedir? Zararı nasıl onarabilir veya azaltabiliriz?
• Gelecekte aynı hatalardan kaçınmak için sistem ve süreçlerimizi nasıl değiştirebiliriz?
• Sürece bir adım eklemeli veya süreçte bir değişiklik yapmalı mıyız?
• Çıkardığımız dersleri şirketteki diğer kişilerin de faydalanması için paylaşmalı mıyız?
• Bu deneyimin bizi geliştirip geliştirmeyeceğini nasıl test edebiliriz?

1. Alice Boyes. Hata Yapma Lüksünüz Olmadığında Kaygıyı Yönetmek. HBR Türkiye, 28.07.2023.
2. Eduardo Briceño. İş Yerinde Herkesin Yaptığı 4 Hata. HBR Türkiye, 26.01.2024.