Devletler arası ilişkilerde mükemmel diye bir şey yok. Sadece zaman zaman çatışan, zaman zaman örtüşen çıkarlar var. Hatta her zaman çatışan ve örtüşen çıkarlar var. Örtüşen çıkarlar fazla olduğunda çatışanların arka plana itilebildiği, görmezden gelinebildiği bir dünyada yaşıyoruz.
Devletler sisteminde “dostluk” diye adlandırılan anlar, ancak örtüşen çıkarların çatışanlardan fazla olduğunda söz konusu olabiliyor. O da inanılarak, hissedilerek değil durumu tescillemek için söyleniyor.
Bize en yakın olan ve duran Katar ya da Azerbaycan’ın dahi tüm beklentilerinizi karşılaması, tıpkı bizim gibi hareket etmesi imkansız. Her ülkenin kendine göre öncelikleri var ve bu öncelikler de her alanda ne yazık ki örtüşmüyor.
***
Devletler arası uyumun modeli diye gösterilen AB içinde bile üyelerin çıkarları her zaman aynı değil. Birinin ekonomi politikası diğerine uymuyor. Mülteciler konusunda anlaşamıyorlar. Dış politikada neredeyse hiçbir zaman uzlaşamıyorlar. Başka bir deyişle dünya siyasetinde çıkar çatışması norm, uzlaşma istisna.
Bu yüzden de ne Rusya’dan Suriye’de ya da başka bir yerde bizim tam da istediğimizi yapmasını, ne de ABD’den her konuda bizimle aynı şekilde düşünmesini, çıkarlarını bizimle kurduğu ortaklığı dikkate alarak ayarlamasını beklememiz gerekiyor. Önemli olan örtüşen çıkarların çatışanlardan fazla olması. Hayati gördüğümüz alanlarda muhataplarımızın çıkarlarımızı ihlal edecek politikalar benimsememesi.
İhlal ettiklerinde onları uyarmamız, çıkar ve beklentilerimizi dikkate almalarını sağlamak amacıyla pazarlık etmemiz doğal. Vaatte bulunmamız, tehdit etmemiz de öyle. Bir büyük devleti kullanabilirsek diğerine karşı kullanmak da dünya siyasetinin olmazsa olmazlarından. Türkiye son birkaç yüzyıllık tarihi boyunca bunu hep yaptı.
Bazen İngilizlerle uzlaştı, ittifak kurdu; bazen de Ruslara yaklaştı. 1774 Küçük Kaynarca’dan bu yana Boğazların kontrolünden kaynaklanan coğrafi, yani jeopolitik gücünü etkiye tahvil etmeye çalıştı. İngilizlerle çıkarlarının, tehdit altında olan imparatorluğunun korunması mümkün olmayınca Ruslara yakınlaştı.
Cumhuriyet döneminde de Türkiye Sovyetler Birliği’nin (Rusya olarak okumanızı öneririm) en yakın müttefikiydi. 1921-1936 arası dönemde en çok Rusya’ya, Rusya’dan alabileceğimiz güvenlik garantilerine dayandık. Montreux Sözleşmesi’nin imzalanması sırasında ve sonrasında ise İngiltere ile olan ilişkilerimiz düzeldi.
Çünkü Avrupa siyaset sahnesi karışmış, Almanya Versay’da kurulan statükoyu sarsmaya başlamıştı. İngiltere ile yakınlaşmamız 1939 yılında, II. Dünya Savaşı’nın tam da başlangıcında, Hatay’ın Türkiye’ye katılmasını sağladı. Ama Ruslarla aramızın açılmasına, Rusların talep ve beklentileri yüzünden bizim Soğuk Savaşı’mızın 1944 yılında başlamasına neden oldu.
Türkiye 1945 yılında yalnızdı. Ama yalnızlığı çok uzun sürmedi. Gerçek Soğuk Savaş’ın fitili ateşlenirken ABD Türkiye’nin değerini keşfetti. 1946 yılında dünyanın en güçlü zırhlısını yanında iki destroyerle sembolik bir misyonu gerekçe göstererek İstanbul’a gönderdi. Derken Truman Doktrini, Marshall Planı ve 1952 yılında da NATO üyeliği geldi.
***
Türkiye 1946’dan itibaren giderek artan bir şekilde ABD güvenlik şemsiyesine dayandı. Aslında hala daha da dayanmaya devam ediyor. Sorunlarsa tabii ki oldu. ABD bize ambargo bile uyguladı. Darbeleri de işine geldiği için destekledi ya da görmezden geldi. Ancak ilk kez iki ülke ilişkileri bu kadar gerginleşti. İlk kez Türkiye güvenliği için yeni arayışlar içine girmeye başladı.
Türkiye, -retoriğini kullansa da- henüz ABD’den kopmaya hazır değil. Rusya’ya da -benim görebildiğim kadarıyla- ABD gibi güvenmiyor. İlişkiler de zaten göründüğünden çok daha girift. Ankara, Washington ile bir büyük pazarlık yapmak, iki ülke ilişkilerindeki tüm pürüzlerden kurtulmak istiyor. Ancak kurtulmazsa onların deyişiyle “ekseninin kayması”, ittifak ilişkilerini gözden geçirmesi bu sefer gerçekten mümkün.
Umarız ABD Türkiye’nin ne istediğini doğru okur. İki ülke arasındaki sorunların çözülmesi, Türkiye’nin meşru beklentilerinin karşılanması için inisiyatif geliştirir. Türkiye de mükemmel dostlukların değil, mümkün olduğunca örtüşen çıkarların peşinde olur. Devletler arası ilişkileri uyum ve ahenk yerine çıkarlar üstünden okur. Diplomatik manevra için gerekli esnekliği kendisine hep tanır…
