CUMARTESİ YAZILARI

İkinci Yeni, Attila İlhan’dan sözederken değindiğimiz gibi, esas olarak Garip akımının getirdiklerine –ve götürdüklerine- tepki olarak belirmiştir. Türk şiirindeki modern(ist) damarın anti-modern müdahalelere isyanı ve patlamasıdır İkinci Yeni.

Garip şiiri aslında şairaneliği tasfiye ederken saf şiiri (poesie pure) kurmak istiyordu. Ama, şiirin temel gereçlerini ortadan kaldırınca aklın, zihnin boyunduruğunda bir şiire mahkûm oldu ister istemez. Saf şiirin herşeyden önce nazım mükemmeliyeti demek olduğunu görmezden gelmişti Orhan Veli. Bunun için de vezin, kafiye, müzikalite, eda, duygu, söz sanatları vs. olmasın derken şiiri çırılçıplak kaldı. Mısradan da vazgeçtiğinde yapı sorunuyla karşı karşıya geldi. Dilin, dildeki kelimelerin taşıdığı kendiliğinden şiirselliğe de kapısını kapalı tuttuğu için şiiri bir anlamda şaşırtıcı söz söyleme sanatına dönüştürdü.

Hepsinden önemlisi, Garip şiiri yeni toplumun, yeni bireyin, yeni insanın dünya karşısındaki, öbür insanlar hakkındaki, kendisi hakkındaki duygularını, kaygılarını, düşüncelerini ve hassasiyetlerini ifade edebilme gücüne sahip olamadı. Yani, modern olamadı.

Garip şiiri, toplumun yeni baştan şekillendiği, bireyin ortaya çıktığı, değerlerin alt üst olduğu bir dönemde geri bir anlayışa saplanmış, eski şiirin negatifini ortaya çıkarma gayreti içine düşmüştü.

Gününün insanının şiirini getiremedi Garip. Bunu İkinci Yeni yaptı.

***

Dünyada II. Büyük Savaş’ın, Türkiye’de tek parti rejiminin sona erdiği; “çevre”nin “merkez”i kuşatmaya başladığı; sanayileşmenin, köyden büyük kentlere göçün ve şehirlileşmenin hızlandığı... yıllarda ortaya çıkan yeni şairler kuşağı ise Türk şiirini Garip anlayışının çerçevesinden çıkaracak bir yenileşme tavrı sergilediler.

Birinci Büyük Savaş’tan sonra güçlendiği görülen bireyleşme eğilimi İkinci Büyük Savaş yıllarında baskı altına alınmış ve bu dönem ilk modernlerin (N. Fazıl, A. Muhip, C. Sıtkı) şiir tavırlarının demode olduğu, Garip şiirinin öne çıktığı bir dönem olmuştu.

1950’lerden itibaren modern duyarlık yeniden revaç buldu.

Modern duyarlık birey duygusunu, şehirli yaşayışını, yalnızlığı, bunalımı, aleni cinselliği, metafizik titreyişi, çocukluk ve mazi hasretini vs... içeriyordu. Yani bir bakıma Garipçilerin şiirden atmış oldukları hissiyatı.

Garip hareketinin Türk şiirindeki “ilk” yenilik olduğu düşüncesiyle İkinci Yeni adı verilen bu akıma mensup şairler aslında Türk şiirinin ikinci modern atılımını gerçekleştirdiler. Ayrıca birinci modern diyebileceğimiz 1930 kuşağının duyarlık düzlemindeki modernliğinin yanında teknik anlamda da modern bir şiir kurdular.

***

Modernin temel özelliklerinden biri olan deneysellik İkinci Yeni ile gündeme geldi. Dilin düzenini bozmaya, sözdizimini kırmaya, paralel bir gramer oluşturmaya yönelik tutumlar İkinci Yeni ile ortaya çıktı. Dilin düzeninden olduğu kadar mantığından da kaçış temayülü İkinci Yeni ile temayüz etti.

Kimi zaman saçmalık raddesinde akıldışılık, anlamda kapalılık ve yer yer verili sentaksa uymayan söyleyişler bu şiirin özellikleri olarak belirdi.

1950 kuşağının şairleri, edebi sanatlara kapanan kapıları yeniden açtılar; çağrışım ve soyutlamaya yöneldiler; imgeyi ve imgeciliği baş tacı ettiler; tahkiyeden, basitlikten, nükteli söyleyişten, akıl yürütmeden kaçındılar.

İkinci Yeni lirizmi de geri getirdi.

Bir anlamda, “akla seslenen şiir”in yerine “gönle seslenen şiir” (geri) geldi.

İkinci Yeni şairlerinin en başta dil karşısındaki tutumları Garipçilerin tam aksi yönündeydi.

Benzetme yanlış olmazsa, Garipçiler dil denilen ummandan kovayla aldıkları suyu başlarından aşağıya dökerek banyo yapmaya çalışıyorlardı. İkinci Yeniciler kendilerini bu suyun içine bırakmışlar, yüzüyorlardı.