Birkaç gün önce Dil çalışmaları aleminde çok kıymetli çalışmaları olan İbrahim Demirci Hocamız ile görüşebilme imkanım oldu Ankara’da. Üstelik yine çok değerli bir düşünürümüz olan Hüseyin Rahmi Göktaş da vardı buluşmamızda. Sultan Veled’den sözü açtı Yaralı Yazılar isimli kıymetli eserin sahibi İbrahim Demirci. İki güzel, sevimli beytini okudu bize. Biri şu idi:
“Karnım açtır, karnım açtır, karnım aç
Rahmet etgil Tanrı bana kapu aç”
İnsanın karnı Arapça mıdır Türkçe mi? Karnımız bari Türkçe olsun diyesi geliyor insanın. İki karın sahibi anlamına gelen zülkarneyni hatırımıza getirdiğimizde karın kelimesinin Türkçe olmadığı düşünülebilir ama sözlüğe bakmakta fayda var. Bir bakalım, boyumuzun ölçüsünü alalım: boyumuzun ölçüsü derken boynuz ölçüsü de alacağız galiba, zira “karn” boynuz demekmiş Arapçada. “Boy” ile “boynuz”un arasındaki ilişki boylu mudur, soylu mudur diye hafifçe düşündürürken sizleri, karınca kararınca “karın”a geri dönelim. Kelimelerin manasını irdelerken “el ma’na fi batniş şair” yani “mana şairin karnındadır” diyenler bizim karın dediğimize batn diyorlar. Bir annenin bir batında en fazla kaç doğurabilir derken vatan kelimesinin batn’dan geldiğini de zikredelim.
***
Karnımız Türkçeymiş çok şükür. Arap karnına ne diyor; batn diyor dedik. Batnı göbek ve kuşak anlamında da kullanıyoruz. “Kuşak” kelimesinin neyin nesi olduğunu irdelemek ilginç bağlantıları, anlamları bize gösterebilir ama nesilleri, kuşakları “göbek” kelimesi ile ifade ediyor oluşumuz biraz komik gibi görünse de hepimizin bir süre ikamet ettiği, barındığı yer sonuçta “göbek”. “Karın” göbeğin iç tarafına deniyor, “göbek” ise dıştan görünüşüne verdiğimiz bir isim. Üç göbek evvel dediğimizde aklımıza kelimenin birinci anlamı, gerçek anlamı üç tane göbek gelmemeli; üç nesil, üç kuşak gelmeli. Göbek kelimesi Hüseyin Rahmi Göktaş’ın Kök Ses Teorisini göstermeye çok uygun bir kelime: G-öb-e-k. Baştaki g sesini kaldırıyoruz; öbek. Bebek ise direkt öbek ile aynı kökten değil. Tamam, bebek göbeğinden bir başka göbeğe, annesinin göbeğine bağlı. (Burada annesinin göbeğine değil, karnına bağlı dememiz daha doğru olurdu herhalde) Bebek ile göbek arasında bir bağ var ama bu kelime kökü bağı değil, kordon dediğimiz bağ. İzmir’in Kordon’u geldi aklıma şimdi. İzmirlileri İzmir’e bu kadar bağlayan şey Kordon mu yoksa? “Kordela” ile “kordon”un İtalyanca aynı kökten geldiğini, Arapçasının ise şart ile aynı kökten olan şerit olduğunu hatırlayıp bebek kelimesindeki ilginç irtibatlara döneyim. Bebek kelimesine Kök Ses Teorisi ile baktığımızda baştaki sessiz harfi kaldırıyor, yerine hangi seslerin geldiğini yokluyoruz: “g-ebe” ve “ebe” kelimelerini görüyoruz. “Ebe”, “gebe” ve “bebe” münasebetini görmek zor değil. “Eb” köküne gelirsek iş biraz karışabilir ama yine de bir kelimeyi irdelerken her akla gelen yakınlığı irtibat olarak görmemek gerektiğini göstermek için konunun bu tarafına da biraz eğilelim: “Eb” Arapçada baba anlamına gelen bir kelime. Arapçada baba için doğurtan anlamında “Valid” kelimesi de bulunuyor. Arapçanın kelimesi ile Türkçenin kelimesi arasında sesleri aynı olduğunda irtibat kurmaya çalışmamak gerektiğini, en azından ilk planda bu irtibatı kurmaya çalışmanın bizi ciddi hatalara sürükleyeceğini vurgulamalıyım. Bazıları bu benzerliklere ve aynı görünmelere bakıp da kelimenin Arapçadan Türkçeye geçtiğini veya Türkçeden Arapçaya geçtiğini iddia edebiliyor. Kelimelerin kökenine, nereden geldiğine yani etimolojiye meraklı biri buna dikkat etmeyi ihmal etmemelidir. İşimiz yoğurdu üfleyerek yemektir bizim. Ortalıkta etimoloji yapıyorum diye olmadık irtibatlandırmalar zibil gibi.
***
“Ev”in eski metinlerde eb biçiminde geçtiğini ve hatta Göktürk alfabesinde çadır, ev şeklinde bir harfin eb sesini verdiğini biliyoruz. “Bebek”in kökündeki eb ile ev anlamındaki eb arasında bir irtibat kurulabilir belki ama bu irtibatlandırmaya da şimdilik biraz mesafeli durmakta fayda olabilir.
