Çomak kelimesi için Yaşar Çağbayır’ın sözlüğüne baktığımızda ilginç karşılıklar görüyoruz. Sekiz dokuz anlamda kullanmışız çomağı:
Sopa, küçük kulaklı keçi, ucu topuzlu sopa, güneşin batması, batmak (suya batmak) küme, çıban, kısa boylu, bodur, kılçıksız ve taneleri içli bir buğday türü, sıkıca yumulmuş el, yumruk, kendini beğenen, yığın, öbek.
Bunlardan başka Müslüman olmamış Türklerin Müslümanlığı seçen Türklere verdiği isimmiş çomak. Batmış, kötü kişi anlamında.
***
Çomarı köpek ismi olarak günümüzde dahi kullanıyoruz ama bu kelimeyi boynuzsuz koyun için de, kuyruğu kısa veya sonradan kesilmiş at, eşek ve katır için de kullanmışız. Çomar burun anlamına da geliyormuş. Çomarak ve çomarlık kelimeleri ile de karşılaştım Çağbayır’ın sözlüğünde. Bu kelimeleri özellikle zikrediyorum, zira çomarak çoban yanaşması anlamında bir kelimemiz iken çomarlık çobanaldatan kuşunun bir başka adı imiş. Burada dikkatinize sunmak istediğim husus şu: her ikisinde de çomar ile çoban kelimeleri birbirinin yerine kullanılmış yani benim en başından dikkatinize sunmaya çalıştığım hususun direkt göstergesi iki kelime bu kelimelerimiz.
Başka dillerde köpek neyin nesidir, köpek için dünya dillerinde hangi kelimeler kullanılmıştır, buna çok derinlemesine girmeyeceğim. Merrit Ruhlen’in Dilin Kökeni isimli eserinde diller neden değişir meselesini tartışırken köpek kelimesini ele alır. Şöyle der Ruhlen: “Proto-Hint- Avrupalılar köpek için kwon- kelimesini kullandılar. Modern İngilizcede hound biçiminde yaşıyor. Yaklaşık bin yıl önce Eski İngilizce döneminde docga diye telaffuz edilen yeni bir kelime belirdi ve eskisini kullanımdan düşürdü. Bugün dog normal İnglizcenin kullandığı ad iken hound terimi özel bir anlam kazanımıyla av köpeği manasına gelir. Yeni kelime dog’un nereden geldiğini kimse bilmiyor. Yazılı belgelerden hound teriminin ilk ortaya çıkışını, dog ile mücadelesini ve sonunda kesin zaferini takip edebiliyoruz, fakat kelimenin nereden geldiğini bilmiyoruz. İspanyolca köpek için Latince Cane(m)’in (kanişin) yerini alan perro terimi kullanılır, bu terimin de nereden geldiği bilinmiyor.” Ruhlen’in söylediklerine ek olarak köpeğin Almancasının hund, Arapçasının kelb, Farsçasının sek, Bulgarcasının kuche, Çincesinin gou, Ermenicesinin şhuun, Hintçesinin kutta, Rusçasının sebaka, Sırpçasının pas olduğunu söyleyelim.
Dünya dillerinde köpek için kullanılan tüm kelimeleri tek tek saymayacağım, sadece şunu söyleyeceğim; köpeği ifade eden kelimelerin seslerinin birbirine pek de benzeşmediğini görüyoruz. Birçok kelimede ise ya aynı kelimenin kullanıldığını ya da seslerde ufak değişikliklerle yine aynı kökten kelimelerin kullanıldığını görürüz. Köpekte bunu pek göremiyor olmamız ilginç. Oysa hepimiz için hemen hemen aynı hayvan diye düşünürüz ama isimlendirmemiz öyle olmamış.
Bu arada kerpeten kelimesinin aslının “kelbeten” olduğunu, ağzı köpek gibi olmasından dolayı kelbeten denildiği, zamanla kerpetene dönüştüğü bilgisini Ragıb El İsfahani’nin El Müfredat isimli eseri vesilesi ile aktarmış olalım.
Köpek kelimesinden çokmak kelimesine dalmış olduk ve oradan da çobana, çomara, çolpana. Hasan Eren’in köpek kelimesinin köv köv, göv göv sesinin taklidi ile olduğu görüşüne katılmak kolay değil gibi. Köpeğin havlamasını hav sesi ile veriyoruz aslında. Havlamaktan olsa havak diye bir kelime kullanıyor olmamız gerekirdi köpek için. Nitekim tüm bu değerlendirmelerde bulunmamıza vesile olan beytimizde de havlamak kelimesi geçiyor.
Havlayan köpeğe taş atmalı mı atmamalı mı? Şairimiz havlayan köpeklere taş atmaktan yana mı değil mi? Gördüğümüz kadarıyla taraftar değil. Taşın piyasasını yükseltmeye gerek yok. Aslında şairimiz alttan alta “seni rahatsız edenlerle uğraşma, sen işine bak” demiş oluyor. Şiir Prensi Cahit Zarifoğlu’nun meşhur deyişi ile “biz işimize bakalım” diyor.
