Konuşurken kullandığımız kelimelerin birçoğu farklı dillerden dilimize geçmiş kelimelerdir ama bu başka dillerden dilimize geçmiş kelimeler arasında Arapçadan dilimize geçmiş kelimelerin oranı diğerlerine göre çok daha fazladır. Fakat işin ilginç, acı yanı; bir Türk’e kullandığı kelimenin Türkçe olup olmadığı sorulduğunda bilen bir cevaba ulaşmak son derece zordur.
Kelimelerini tanımamak zihnini tanımamak demektir aslında.
***
Ben Arapça bilen biri değilim. İmam Hatip okumama rağmen Arapça öğrenemedim. Bir şeyleri öğrenmemizi, kavramamızı zorlaştıran en büyük engel, o şeyi bildiğini zannetmek değil midir zaten?! Arapça bilmiyorum ama dilimize geçen Arapça kelimeler arasında belli bir sistem olduğunu, belirli kalıplar olduğunu, o kalıpları, o sistemi az çok bildiğimde bilmediğim birçok kelimenin önüme açılacağını biliyorum. “Hâkim” kelimesini alalım ele. Kimileri yargıç kelimesini yerine koymaya çalışsa da hâkim kelimesi kaldırılabilmiş değil, hakim yargıç karşısında hakimiyetini koruyor hala. İnsanımızın belki de yüzde 80- 90’ı hâlâ hâkimi kullanır. Peki aklımıza hiç takılır mı hâkim ile hakem’in, hekim’in, hüküm’ün, hükümet’in, ahkâm’ın, mahkûm’un, mahkeme’nin, muhakeme’nin, tahakküm’ün, mütehakkim’in, hikmet’in birbiri ile alakalı olduğu, olabileceği?
Kelimeler arası irtibatı zihnimizde kurabilmek, bu çok önemli bir güç. Bu saydığım tüm kelimeler aynı kökten geliyor. Hepsinde üç ortak ses görürüz: “h-k-m”
Bu aşamadan sonra hâkim kelimesindeki anlamı biraz irdelediğimizde hâkim ile hakemin, hekimin, mahkûmun, muhakemenin irtibatının zihnimizde yavaş yavaş açıldığını da görmenin önü açılmıştır!
Peki bu özellik sadece “hakim” kelimesinde mi vardır? Hayır! Arapçadaki hemen hemen tüm kelimelerde bu özellik görülebilmektedir.
Hemen birkaç örnek daha paylaşayım. İstimlak ne demek ? Ben çocukluk ve ilk gençliğimde istimlâk kelimesinin ne demek olduğunu bilmezdim epeyce bir zaman. Emlak kelimesini de pek anlamazdım. Emlak dükkânlarını görürdüm, oralarda kiralık ev, satılık ev ihtiyacını insanların giderdiğini bilirdim ama neden emlak denir bilmezdim. Milk kelimesini süt anlamının dışında bir anlamı olduğunu daha ortaokulda iken “Milk-i bekadan gelmişem, fani cihanı neylerem” ilahisinden fark etmiştim. Ta ki emlak- mülk- istimlâk- meleke- melek- melik- melike- malik- mülkiyet, milk kelimeleri arasındaki irtibatı görene kadar. Burada da m-l-k sesleri ortaktır hepsinde. Anlam olarak da sahip olmak, yetmek, yeti gibi anlamlar mevcuttur.
Arapçadaki kelimeler arasındaki sistem sadece üçlü kök (sülasi) sistemi değil. Kalıplar da var Arapçada. Dâhiliyeye bir şekilde yolunuz düşmüştür. Ne bu dâhiliye de demişsinizdir. Belki de dememişsinizdir, bilmiyorum ama işte ben demeden duramıyorum. Sormazsam olmaz! Cevabını bulamazsam sorularımın, olmaz! Oysa müdahil olmak, duhul, müdahale, ithal (“d” “t” olmuş) Bakalım birkaç tane daha kelimeye: katil, dahil, cahil, zahir, şakir, mahir, rahip, katip, şahit, vahit, zahit, cahit, zalim, rasim, dahil, malik, talip… Böyle gider. Bunlar da bir kalıp. Arapçada onbinlerce kelime bu kalıpların üzerine oturacak bir sisteme sahip.
***
Teklif değil Tehdit deyip İsmet Özel’in bu kitabını hatırlayıp başına “te” gelen kelimelerden bir kısmını yazalım: tecvid, teşhis, tebliğ, tekbir, tevhid, tenbih, temkin, teslim, teşkil, teşrif, teşrik, teşbih, tesbit, teslis, tedvir (tedvir nedir bilmiyorsunuz belki ama içindeki d-v-r seslerine bakarak devir ile alakalı bir kelime olduğunu çıkarabilirsiniz değil mi? Te- gelen kelimelere devam ediyorum: Tefsir, tehcir (tehcirde hicreti görebiliyorsun değil mi okur? Muhacirdeki hicreti görebildin mi peki?) tehzib, tezhib, tertib, terkib, tercih… Böyle uzar gider.
İşte bu sistemi bilmenin güzelliği bu. Anlamını hiç bilmediğin bir kelimenin üçlü kökünü veya kalıbını bulduğunda birden çok bildiğin bir kelime karşına çıkabiliyor. Müthiş bir zihin yolculuğudur bu!
Başka güzellikleri de var, onlara da sonra devam edelim.
