Şebinkarahisar ve Giresun çevresinde “eldeç” diye bir kelimemiz varmış. Bulgur dövmekte kullanılan taş veya ağaçtan yapılmış dibek tokmağına “eldeç” deniyor imiş. Kelimenin sonundaki “ç” sesini “k” yaptığımızda “eldek” diye bir kelimeye ulaşıyoruz. Mardin çevresinde “eldek” kelimesi ihtiyat anlamında kullanılıyor imiş. İhtiyaten bir nesneyi elde bulundurma ile alakalı oluşturulmuş bir kelime olmalı “eldek”. Eskişehir’de bulgur taşının üzerindeki elle tutulan kısım anlamına geldiği gibi aletsiz kalmayı da ifade ediyormuş. Derleme Sözlüğünde şöyle bir cümle verilmiş: “Kirmenimi kırıp, beni eldek koydular.” İzmir’de ise ele geçirilmesi kolay kadın için kullanılıyormuş “eldek” kelimesi. Dileriz feminist kadın dernekleri bu kelimeye de savaş açmazlar. Kelimelerle savaşmak yerine helalden sapmaya meraklı sapkın, azgın Batıcı şehvetperest zihinlerle ve sistemle mücadele etseler daha doğru, daha sonuç veren bir iş yapmış olurlar bence.
Kelimenin sonundaki “k” sesini kaldırıp yerine “m” sesi koyduğumuzda “eldem” kelimesine ulaşıyoruz. Alışkın, ehli, evcil anlamında Muğla çevresinden bir kelimemiz imiş “eldem”. Kelime “elden” olarak söylendiğinde de evcil ile aynı anlamda kullanılıyormuş. Sonuna bir “lik” eki getirdiğimizde “eldenlik” kelimesini buluyoruz. Isparta’da salepçilerin üzerine bardak koyup ellerinde taşıdıkları teneke mahfazaya “eldenlik” deniliyor imiş Gerçek salep günümüzde iyice azalmış olduğu için artık salep ile ilgili, salepçilikle ilgili kelimeler de herhalde hayatımızdan çıkıp yok olmaya mahkum olmuştur. Aslında bir kelimemiz hayatımızdan çıktığında o kelime yok olmaya mahkum olmuyor; biz o kelimeden mahrum kalmış oluyoruz. O kelimesizliğe mahkum olmuş oluyoruz.
“Eldar” diye bir isim var. Azerbaycanlı Doç. Dr. Eldar Hasanoğlu Hocaya danıştım, hakan anlamında, ülke sahibi el+dar’dan geldiğini söyledi. “Elder” şeklinde kullanılır mı diye sordum, hiç duymadım dedi. Derleme Sözlüğünde de “elder” şeklinde bir kelimemiz yok. Esasen “der” yapım eki ile isimleşen pek kelimemiz yok. “Önder” ve bayrak gönderi derken kullandığımız “gönder” dışında hatırıma gelmiyor. Necmettin Hacıeminoğlu’nda geçmiyor. Tahsin Banguoğlu’nda da geçmiyor. Hüseyin Rahmi Göktaş ise önder kelimesinin “ön eder” ifadesinin birleşmesi ile oluşabileceğini konuştuk vakti zamanında.
“Elde” kelimesine “ş” sesini getirdiğimizde “eldeş” diye bir kelimeye ulaşıyoruz. Eldeş kelimesi ilginç bir şekilde Türk Dil Kurumu’nun Türkçe Sözlüğünde de Derleme Sözlüğünde de geçmiyor. TİKA’nın 10 ciltlik Yaşar Çağbayır Sözlüğünde de yok. Mantığımız Türk zihninin “eldeş” kelimesini kullanması gerektiğini söylüyor ama yok. Ama “eldeşik” diye bir kelimemiz var imiş. Maraş çevresinde kalaycı kıskacı için kullanılan bir kelime imiş.
“Eldeve” Çanakkale’de sahtiyan yağlamaya yarayan bir tür aygıtın ismi imiş. “Eldirek” ise yine eldeşik gibi kalaycı kıskacı için kullanılıyor. Ayrıca taneleri küçük yumuşak esmer renkli bir buğday için de Denizli çevresinde “eldirek” kelimesi kullanılıyor imiş.
“Elduran” ve “eldüren” şeklinde kullanılan bir bitkimiz, bir çiçeğimiz var imiş. Bayramlarda kabir taşlarına bağlanması görenek haline gelmiş bir çiçek imiş “elduran”. Bu elduran’ın ayrıca ağrıyan yerlere kaynatılarak sıcak sıcak sarılması suretiyle halk arasında ilaç olarak da kullanıldığını öğreniyoruz. Denizliler “elduran” derken Konyalılar “eldüren” diyorlarmış bu kelimeye.
“Ele” diye bir kelimemiz var. Bu kelime “hele, helee” kelimesinin Konya, Akşehir, Senirkent çevresinde “h sesi” olmadan söylenme şekli olsa gerek. “A!, Vili!, Ana!, Anay! Ay! Abov! Daa! gibi ünlemli kullanımların bir çeşidi imiş “ele” kullanımı.
“Elebek” Denizli’de tespit edilmiş bu kelimemiz. Beyaz anlamında bir kelime imiş. Hatta şöyle derlermiş: “Karşıdan baktım kelebek/ Yanına vardım, elebek!”
