Ben ile sen kelimelerinin ikisinin de kökünün “en” olmasını anlamaya çalışırken, meseleyi “enine boyuna” düşünürken şöyle şeyler düşünmekten kendimi alamıyorum: En genişlik demektir. “Ben” ve “sen” kelimelerinin “en” kökünden gelmesi bir mevcudiyeti ifade ediyor olmalı. Bir varlığın, nesnenin eni boyu derinliği olur. Varolan bir nesneyi görebilmemiz için onun enine boyuna derinliğine ihtiyaç var. Bir çok nesne “en”li olabilir ama bir şeyin “ben” olabilmesi için, benleşebilmesi için “b” harfinin kelimeye kattığı mana potansiyelini taşıması elzem. İnsanların dışında benlikleri, “ben bilinci” bulunan canlılar yok bildiğimiz kadarıyla. Maymunların, kedilerin ben idrakinden bahsedemiyoruz. Hayvanın kendisi diyebiliriz; kendilerinden bahsedebiliriz ama benlerinin olduğundan bahsetmek en fazla bizim yakıştırmamız olacaktır. Ben idraklerinden bahsedemediğimiz gibi kedilerin medeniyetinden, maymunların, timsahların veya bülbüllerin medeniyetinden de bahsedemiyoruz. Tabii bu “b” sesi kelimeye bu kadar önemli bir katkıda bulunuyorsa aynı şeyi “boy” kelimesinde neden yapmıyor, sorusu aklıma takılmıyor değil. Boy kelimesinin köküne yani “oy” köküne “b” geldiğinde de benzeri bir zenginleşme yaşanması gerekmiyor mu? Yaşanmadığına göre demek ki böyle bir şey gerekli değil; başka bir şey gerekli. Ben ile en seslerinin buluşması ile ikisi arasında oluşan anlam zenginleşmesi “oy” ile “b”nin bir araya gelmesi ile aynen yaşanmak durumunda değil. Zira sesleri incelerken, irdelerken sadece bir sesin kelimeye hangi anlamı kattığına bakıp kalakalmak da yanıltıcı olabiliyor, oluyor. Hatta bu hataya sık sık düşülüyor. “B” sesi her ne kadar hangi kelimeye gelirse gelsin benzeri bir manayı kelimeye katarken en kökünü veya oy kökünü hesaba katmamak olmaz.
Oy kökünü önceki yazılarımızda irdelemiştik. Oy, soy, boy, koy, doy, toy gibi kelimeleri yoklamıştık. Söylemeye çalıştığım şu aslında, “en” ile “oy” arasında çokça fark var. “En” ancak “b-enleşebilir”, belki “s-en-leşebilir”, “k-en-dileşebilir” ama oymağınızın boy olması, soy olması, toy vermesi beklenir. İki ayrı kelime kökü, aynı sesi başa ek olarak aldığında başa gelen sesin kelimeye kattığı mana da muhtemelen aynı olmalı. Aslında başa gelen sese ek dememek gerekiyor, belki çatı demek daha uygun olabilir. Okullarda çatı başka bir ek için kullanılıyor. Tabii çatı kelimesini düşünmemin sebebi tahmin edebileceğiniz gibi evlerin çatısı. Çatmak kelimesinde yoksa sadece başa çatmak anlamı yok. Çatma eylemi gerçekleşirken çıkardığı ses daha önplanda çatı kelimesinin oluşumunda. Hüseyin Rahmi Göktaş başa gelen seslere değinge ismini veriyor. Kelime kökünün başına gelen seslerin manayı sona gelen eklere göre suyun yatağının değişmesi gibi değiştirmesinden dolayı böyle bir ayrıma girdiğini ifade ediyor. B sesinin veya başka herhangi bir sesin kelime kökünün başına gelmesi ile kelime kökünün sonuna gelmesi arasında mana olarak ne kadarlık bir farklılaşma oluyor; bunu on yıldır çok fark edebilmiş değilim. Bu farklılaşmayı tesbit edebilmek çok kolay da olmuyor. Yani denemedim değil; denedim ama çok fazla bir bulgu elde edemedim. Hüseyin Rahmi Göktaş ile de konuyu henüz müzakere edemedim.
Buraya şu meseleden geldik; ben kelimesinin kökü olan “en” kökünün benlikle, ben ile alakası ne? En’in anlamını yoklamaya daldık. Senin de benin de en kökünden geliyor olması bizi ister istemez en”in manasına götürüyor. Fakat genişlik (burada mevcudiyet) anlamından başka bir anlama da ulaşamıyoruz. Elde başka veriler olsa “en” kelime kökünün anlamı ile ilgili zihnimi cezbeden, onların peşine düşeceğim şüphesiz ama böyle düşünmekle doğru yolda olduğumu hissettiren bir bilgi var: Arapçada 3. Tekil şahısa “gaib” deniyor. Hani gaibden bir ses geldi denir ya, o gaib. Kayıp yani Türkçeye geçmiş diğer bir hali ile.
“Ben”de kaybolmadan beni izlemeye devam edin.
