Kaynaklar incirin Farsça olduğunu söylüyorlar. Türkçe olduğunu iddia eden görebildiğim kadarıyla yok. Yani bu yazı yazılana kadar. Ben de tam olarak iddia ediyor olmayacağım. İncir Türkçe olabilir diyeceğim, bir ihtimalden söz edeceğim. İnşallah budan dolayı fazla linç edilmem.
İncir kelimesinin Türkçe olabileceğini ve hatta olması gerektiğini düşünüşüm şöyle başladı. Geçen yıl, hanımım vesilesi ile (Allah kendisinden razı olsun, şefaatine nail eylesin, amin) mevsimi gelince amansız bir incir düşkünlüğü başladı bende. İncirin kendisi ile, ağaçları ile çok meşgul olunca kelimesinin de peşine düşmeden edemedim. Sözlüklere baktım. Sözlük dediysem evde 800’den fazla sözlük var. İlgili olanlara baktım. Hangi sözlüğe baksam incir farsça diyor. Tamam, farsça dedim ama neden incir deniliyor incire; bunun peşine düştüm. O da ne!! İncir farsçada kıç demekmiş. Delik manasına geliyormuş. Şimdi biz bu güzel meyveye kıça benzediği için mi incir diyormuşuz. Tövbe haşa! Bu ne rezil bir isimlendirme. Kanaatimce dübür düşkünü sapkın insanlar bile böyle bir isimlendirme yapmaz, bu mübarek meyveye nasıl bir hakarettir bu. O kadar kızdım, sinirlendim ki…
***
Bu arada incir köken ve mana bakımından benim zihnimde nasıl beliriyordu lügatlere bakmadan evvel? Şöyle: İncirin içini açıyorsun, inci gibi ince ince dizilmiş çekirdekçikler, lifler demek de mümkün belki. Bunu böyle düşünüyor oluşum “inci” kelimesine de ince olduğu için inci denildiğini fark etmeme vesile oldu. Yanında incik, incinmek kelimelerini de düşündüm ister istemez. İncir kelimesinin sonundaki “r” sesinin kelimeye ne mana kattığını kafama yatacak şekilde çözemedim. “R” sesinin şimdiki zaman ve geniş zaman anlamı kattığını biliyorum. “İncimekten inci ne yapar, incir” diye bir açıklama yapılabilir desem Katolik Türkologlar ipliğimi pazara sererler. Dememiş gibi yapayım ama tahminime göre incirin nasıl incir olduğunu kavramak oradan geçiyor. Geçen yıl burada, köşemde incir hakkında yazsam diye düşündüm. Vaktin dar olduğu zamanlar idi, vakit bulup kelime üzerine biraz daha çalışma yapamadığım için yazamadım. Şimdi mevsimi geçmeden yazayım dedim.
İncirin anavatanının Anadolu olduğu, Anadoludan Akdeniz ülkeleri, Ortadoğu ve Çin’e yayıldığı söyleniyor ama buna çok ihtimal vermiyorum. İncir kelimesinin ağacı Anadolu’da olduğu için ona incir denildiğini düşünmüyorum. Kaç bin yıl öncesi kast ediliyordur muhtemelen ve o vakitler Anadolu’da Türk var mıydı ki? İncirin ağacının dibine işediği için cin çarpmasına uğrayanlardan bahsedilir. Ocağına incir ağacı dikmek ocak yıkmaktan ziyade incirin gücünü, kuvvetini gösteren bir deyim. İncir çekirdeğini doldurmayacak meselelerden bahsedip durduğumu düşünebilirsiniz. Bu deyimi kullananlar incir çekirdeğini küçümsemek için mi bu deyimi kullanıyorlar yoksa zaten incir çekirdeği küçük, çok küçük olduğu için mi böyle bir deyime ihtiyaç duymuşlar? Bence ikincisi. İncirin çekirdeği insanların tam da “bunlar çok küçük meseleler” diyebilmelerine imkan veren bir küçüklükte. Fakat incir asla önemsiz değil, ayet bile var hakkında kardeşim!
Tüm Türk lehçelerinde incir için “incir” kelimesinden başka bir kelime kullanılmadığını görüyoruz. Sadece Anadolu’da Akdeniz bölgesinde kimi yerlerde incire “yemiş” denildiği belirtiliyor. Bu yemiş denilmesinin sebebi de kelimeye zamanla gündelik dilde edebe pek uymayan bir mana yüklenmesinden dolayı insanların yanlış anlaşılacak diye incir kelimesini kullanmamaları olabilir.
***
Tüm Türk lehçelerinde sadece incir kelimesinin mevcut olması da kelimenin Türkçe olma ihtimalini arttırıyor. Normalde birinden biri inciri bizim aldığımız yerden almayabilirdi çünkü. Nitekim dünya dillerinde incir için hangi kelimeler kullanılmış baktım: Atti, fig, tiyn, smokin, sika, ara, igos, beleşi, nebusa gibi kelimeleri görüyorum. Hint, Fars, Urdu, Rus, Peştu, Moğol dillerinde de incir kelimesinin kullanıldığı görülüyor. Buraya incir için kullanılan on kelime aldım ama bu kelimeleri 50’den fazla dil kullanıyor. Farsça etimoloji sözlüklerinde inciri encir ancir şeklinde alıp “an” olumsuzluk ekinden dolayı “çiçeği olmayan” anlamına geldiği, “kıç” anlamına geldiği, “delik” anlamına geldiği yazılmış. Elbette Farsçada kıç anlamına gelen bir kelime olabilir. Olmaz demiyorum ama bunun bizim incir olduğuna inanamıyorum, inanmak istemiyorum. Bu çok ayıp, kaba, hürmetsiz bir durum.
Siz hangisini tercih edersiniz? İnci gibi ince ince dizilmiş meyveyi mi yoksa Farsçadaki kaba anlamı mı?
