VOLGA KUŞÇUOĞLU / DETAY HABER
Irak’ın en büyük ikinci kenti Musul’un IŞİD’den alınması için sekiz buçuk aydır devam eden operasyonlar sona yaklaşırken, dün sembolik açıdan önemi büyük olan bir gelişme yaşandı. Musul’un Eski Şehir bölgesinde ‘IŞİD’in hilafet ilan ettiği cami’ olarak bilinen Nuri Camisi’nin kalıntıları, Irak güçleri tarafından ele geçirildi. Cami, 21 Haziran’da IŞİD tarafından havaya uçurulmuştu. IŞİD, Musul’u ele geçirdikten sonra 29 Haziran 2014’te hilafet ilan ederek adını değiştirmişti. Örgütün lideri Ebubekir Bağdadi, 4 Temmuz 2014’te ‘Halife İbrahim’ sıfatıyla Nuri Camisi’nde cuma namazı kıldırmış, ardından hutbe vermişti. Bu hutbenin videosu, IŞİD tarafından yayınlanmıştı.
Dün öğlen saatlerinde Musul Operasyonlar Komutanlığı’ndan Korgeneral Abdulemir Yarullah, yaptığı yazılı açıklamada Terörle mücadeleye bağlı bir güç Büyük Nuri Camisi ve Hadba Minaresi’nde kontrolü sağladı” ifadelerini kullandı. Ardından Irak Başbakanı Haydar İbadi, yaptığı açıklamada "Nuri Camisi'nin vatan kucağına dönüşü, hurafe devletinin bittiğinin ilanıdır" diye konuştu.
Irak’ta asker ve polis güçleri tarafından 17 Ekim’de başlatılan Musul operasyonuyla kentin hemen hemen tamamı IŞİD’den alınmış durumda. Halihazırda Eski Şehir ve hastane kompleksi bölgelerinde kısmen varlığını sürdüren örgütün, kentin ancak yüzde birini kontrol altında bulundurduğu belirtiliyor. Söz konusu alanlarda yaklaşık 200-300 IŞİD militanının kaldığı tahmin ediliyor.
Nuri Camisi, Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun Halep Atabeyi Nureddin Zengi tarafından, Musul’un imparatorluk topraklarına katılmasının ardından 1172-1173 yıllarında yaptırıldı. Selçuklular, Safeviler ve Osmanlılar gibi üç büyük imparatorluk gören 850 yıllık cami, IŞİD’in bölgede hüküm sürdüğü dönemde yerle bir oldu. Eğik minaresiyle bilnen cami, Musul’un sembollerinden biri olarak kabul ediliyordu.
Musul’da sekiz buçuk aydır sokak sokak eden çatışmalar, bazı uzmanlar tarafından İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana yaşanan en büyük şehir savaşı olarak gösteriliyor. Şehrin pek çok caddesinin altına tüneller kazan IŞİD, bu tünelleri kullanarak kurduğu pusular ve intihar saldırıları ile Irak güçlerine karşı direniyor. Pek çok tünelin giriş çıkışı halkın yaşadığı evlerde bulunduğu için kolaylıkla tespit edilemezken, intihar saldırılarının çoğu bombalı araçlarla düzenleniyor. IŞİD’in, sekiz buçuk ayda 300’e yakın bombalı araç saldırısı düzenlediği tahmin ediliyor.
Irak’ı daha fazla kaos bekliyor
Nuri Camisi’nin IŞİD’den alınması, kentte sekiz aydan uzun süredir devam eden operasyonun yakın zamanda biteceğinin işareti olarak görülüyor. Bu noktada en çok gündeme gelen soru ise Musul’dan sonra ne olacağı. Irak Başbakanı Haydar İbadi’nin aksine, uzmanlara göre IŞİD’in bitişini ilan etmek için henüz erken. Çeşitli dış politika dergilerinde Irak üzerine analizleri yayımlanan Joel Wing ve daha önce ABD’nin Irak işgalinde özel kuvvetler albayı olarak görev alan David M. Witty, IŞİD’in halen ülkenin bazı bölümlerini kontrol ettiğine dikkat çekiyor. Kerkük’ün güneyindeki Havice, Ninova’da Tel Afer ve Enber vilayetinin batı bölgelerinin IŞİD’den temizlenmesi için büyük çaplı askeri operasyonlara ihtiyaç olduğunu belirtiyorlar.
Irak ordusu ve polisi, Musul operasyonuna 80 5 kişinin üzerinde güç kaydırmıştı. Joel Wing, IŞİD’in uzun süredir topraklarını kaybetmesinin ardından yürüteceği gerilla tarzı savaşın hazırlıklarını yaptığını, Irak güçlerinin Musul’a yoğunlaşmasından faydalanarak Enbar, Selahaddin ve Diyala gibi bölgelerde yeniden yapılanmaya gittiğini ve bu şekilde terör eylemleri için altyapı hazırladığını ifade ediyor. IŞİD, Musul operasyonu süresince başta Bağdat ve Enbar vilayetinin çeşitli bölgelerinde olmak üzere sivillere ve güvenlik güçlerine yönelik onlarca terör saldırısı düzenledi ve yüzlerce kişinin ölümüne neden oldu.
Bir haftada düştü, sekiz ayda geri alınamadı
Haziran 2014’te Musul’un IŞİD’in eline düştüğü haberi bütün dünyada şok yaratmıştı. Irak’ta 30 bin asker ve 30 bin polisten oluşan güvenlik güçleri, sayılarının bin ila bin 500 arasında olduğu tahmin edilen IŞİD militanlarıyla bir hafta süren çatışmaların ardından şehirden çekilmişti. Bazı Irak askerlerinin, kıyafetlerini dahi bırakarak kaçtığı haberlere yansımıştı. Operasyonun ardından Irak ordusu yaklaşık altı bin kayıp vermiş, ayrıca IŞİD, iki bin 300 adet Humvee tipi zırhlı aracı ele geçirmişti. Musul’un düşüşü, 4 Haziran’da Irak ordusunun IŞİD’in bölge sorumlusu Ebu Abdurrahman Bilavi’yi Musul yakınlarında kıstırmasıyla başlamıştı. Bilavi üzerindeki canlı bomba yeleğini patlatmış, ardından büyük bir IŞİD konvoyu kontrol noktalarına saldırarak şehre girmişti. Şehrin bir haftada düşmesinde, tankların ve ağır silahların Enbar’da ilerleyen örgüte karşı kullanılması ve Musul’daki aşiretlerin IŞİD’e destek vermesinin etkili olduğu belirtiliyor.
OPERASYONUN KRONOLOJİSİ
16 Ekim: İbadi startı verdi
Irak Başbakanı Haydar İbadi, 16 Ekim 2016’de Musul operasyonunun başladığını duyurdu. O günün akşamı Irak ve koalisyon güçleri, Musul kırsalındaki IŞİD mevzilerini yoğun topçu atışlarıyla vurmaya başladı. Kara harekatı ise 17 Ekim günü sabaha karşı başladı. Irak güçleri, ilk günde 200 kilometrekare alanı ele geçirdi.
1 Kasım: Irak güçleri şehir merkezinde
IŞİD, Musul’un kırsal bölgelerinde büyük bir direniş göstermedi. Irak güçleri, iki haftalık süre içinde binlerce kilometrekarelik alanı ele geçirerek şehir merkezine ulaştı. Irak güçleri, şehir merkezinde düzenledikleri operasyonun ilk gününde, kentin doğu sırınındaki Gökçeli mahallesini IŞİD’den kurtarmayı başardı.
24 Ocak: Doğu Musul tamamen kurtarıldı
Irak Başbakanı Haydar İbadi, Dicle Nehri tarafından ikiye bölünen Musul’un doğu yakasının tamamen IŞİD militanlarından temizlendiğini duyurdu. Buna karşın IŞİD, kentteki sivillerin arasına yerleştirdiği uyuyan hücreleriyle zaman zaman güvenlik güçlerine yönelik silahlı saldırılar ve intihar eylemleri düzenliyor.
13 Mart: Batı Musul kuşatıldı
Irak güçleri, Musul’un batı yakasında IŞİD’in kontrol ettiği mahalleleri, örgütün hakimiyetindeki kırsal bölgelerden izole etmeyi başardı. ABD yönetiminin IŞİD’le Mücadele Özel Temsilcisi Brett McGurk, Musul’un batı yakasında yaklaşık iki bin 500 militanın bulunduğunu belirterek “Hepsi orada ölecekler” diye konuştu.
17 Mart: İki keskin nişancı için 200 sivili öldürdüler
Batı Musul’da IŞİD’li keskin nişancıların mevzi olarak kullandığı bir binaya düzenlenen hava saldırısında 200’den fazla sivil hayatını kaybetti. Irak hükümeti, binanın IŞİD tarafından havaya uçurulduğunu öne sürdü. Ancak daha sonra yapılan araştırmada, saldırı sonucu binada depolanan patlayıcıların infılak ettiği ortaya çıktı.
18 Haziran: Eski Şehir’de savaş başladı
Musul’da dar sokakları ve yoğun nüfusuyla savaşın en çetin geçtiği bölge olan Eski Şehir’da çatışmalar başladı. Irak ordusu, operasyona başlamadan önce IŞİD militanlarına teslim olma tavsiyesinde bulunan broşürler attı. Savaşın bu evresinde, Eski Şehir bölgesine sıkışan birkaç yüz IŞİD militanının kaldığı tahmin ediliyor.
22 Haziran: Nuri Camisi havaya uçuruldu
Eğri minaresiyle Musul’un sembolü olan Nuri Camisi havaya uçuruldu. Irak hükümeti, camiyi IŞİD’in imha ettiğini açıkladı. IŞİD ise 850 yıllık caminin bir hava saldırısı sonucu yıkıldığını öne sürdü. Büyük Selçuklu İmparatorluğu döneminde inşa edilen Nuri Camisi’nde, IŞİD lideri Ebubekir Bağdadi bir konuşma yapmıştı.
25 Haziran: IŞİD’den şok karşı saldırı
IŞİD, Musul’un batısında daha önce örgütten temizlendiği iddia edilen üç bölgede büyük çaplı saldırılara başladı. Sayılarının 70 olduğu tahmin edilen uyuyan hücre elemanları, Yermuk, Tanak ve tıp kompleksi bölgelerinde silahlı ve bombalı saldırılar düzenled. Birkaç gün süren çatışmalar nedeniyle binlerce sivil kaçtı.