Kasım 2015’te başlayan krizle birlikte Rusya ile domates ihracatı hâlâ tam çözülmüş değil. Fakat son dönemlerde Rusya’dan alınması planlanan S-400’ler için imzaların atıldığı belirtiliyor. Rusya Tarım Bakanı ise domates konusunun tekrar masaya yatırılacağını söylüyor.
Kasım 2015’te yaşanan ‘uçak krizi’ Rusya ve Türkiye ilişkilerini bir hayli gerdi. Bunun sonucunda da iki ülke arasında birçok yaptırım uygulanmaya başlandı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın görüşmelerinin ardından, iki ülke arasındaki buzlar eridi. Fakat, domates dahil sebze-meyve ihracatında Rusya’nın getirdiği kısıtlamalar hâlâ tam olarak kaldırılmadı. Konuyla ilgili 2 yıldır çeşitli bakanlıklarla birçok görüşme gerçekleşti ama özellikle domates konusu hâlâ aynı kaldı.
Geçtiğimiz aylarda iki devlet lideri tekrar bir araya gelerek, gündemdeki konuları iki ülke arasındaki ilişkileri domatesi ve S-400 füzesini konuştu. Rusya Devlet Başkanı’nın Sözcüsü Dmitri Peskov tarafından verilen bilgilere göre Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, S-400 sistemlerinde anlaştı. Rusya’ya domates ithalatı konusu da Rusya Başbakan Yardımcısı Arkadiy Dvorkoviç’in açıklamalarına göre 18-22 Ağustos tarihleri arasında bu yıl 86.’sı düzenlenecek İzmir Enternasyonal Fuarı kapsamında enerji, sanayi ve ikili ticaret gibi konuların, Türk ve Rus yetkililer tarafından masaya yatırılacağını belirterek, Rusya’ya domates ithalatının da istişare edilecek konular arasında yer alacağına işaret etti. Dvorkoviç, “Bu konuya ilişkin ilk kapsamlı görüşme olacak ancak yasağın kaldırılıp kaldırılmayacağını söyleyebilmek için henüz erken” ifadelerini kullandı.
Rusya Başbakan Yardımcısı Arkadiy Dvorkoviç, yaptığı açıklamada, Türkiye’den kısıtlı hacimlerde domates ithalatının söz konusu olabileceğini belirterek, sos ve meyve suyu gibi ürünlerin yapımında kullanılmak üzere düşük hacimlerde domates ithal edilebileceğini söylemişti. Bu açıklamaya ilişkin son çalışmalar hakkında bilgi veren Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanı Ahmet Eşref Fakıbaba, dün Rusya Tarım Bakan Yardımcısıyla görüştüğünü ifade ederek, bu bölgenin iki önemli lideri Sayın Erdoğan ve Putin ile görüşmeler kapsamında bu işin çözüleceğini ve bu konuda yetkinin kendisinde olmadığını belirtti.
İMZALAR ATILDI ÜLKEMİZDE GÖRECEĞİZ
Nisan ayında, dönemin Milli Savunma Bakanı Fikri Işık, füzelerle ilgili Rusya ile anlaşma konusunda nihai aşamaya gelindiğini söyledi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “İnşallah S-400 füzelerini ülkemizde göreceğiz” dedi. Erdoğan, “S-400’ler neden gerilme neden olsun? Bir ülke kendi güvenliğine yönelik en ideal arayışı yapmak durumundadır. İşte NATO. Yıllardır NATO ülkesi olan Yunanistan S-300’leri kullanıyor. Neden rahatsız oluyorlar? Biz şu anda Rusya Federasyonu ile bu konuyla ilgili adımları attık ve inşallah S-400 füzelerini ülkemizde göreceğiz. Ve bunları ortak üretimle de süreci işleteceğiz.”
YAPTIRIMIN HİKAYESİ OCAK 2016’DA BAŞLADI
Bir Rus jetinin Türkiye hava sahasına girerek ve uyarıları dikkate almama 24 Kasım 2015’te iki ülke arasında iplerin gerilmesine neden oldu. Türkiye tarafından düşürülen Rus uçağı ekonomik yaptırımları da beraberinde getirdi. Ocak 2016 itibarıyla yürürlüğe giren yaptırımlar, ilk etapta 17 ürünün Türkiye tarafından ithaline sınırlama getirdi. Bunların arasında en önemli ihracat ürünü olan domates de yer aldı. Bu yaptırımlar sonrasında Rusya’nın Abhazya’dan domates ihracatı neredeyse 15 kat arttı. 2016’nın ilk ayında Türkiye’den yapılan domates ihracatı yüzde 71 oranında azaldı ve neredeyse 11 milyon dolar geriledi. İki ülke arasında defalarca yapılan toplantılardan sonuç çıkmazken, yaklaşık iki yıllık süreçte Rusya’ya kaçak sokulmak istenen Türkiye menşeli tonlarca domates de imha edildi. Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek’in Nisan 2017’de yaptığı Rus ziyaretinde sorunun çözülmediği Rus Tarım Bakanı’nın açıklamalarıyla ortaya çıkmıştı. O dönemde Rusya Tarım Bakanı Alexander Tkachev, dün Rus pazarını Türk domatesine açma niyetlerini olmadığını açıkladı. Şimdilerde ise tablo hala aynı sayılır. Geçtiğimiz günlerde Rusya, öncelikle bazı mevsimlerde Türkiye’den domates almaya karar verdiğini bazı yetkililer belirtmişti. Türkiye’den kendi üreticisi üretmediği dönemlerde domates alacak olan Rusya, Türkiye’den domatesle birlikte salça gibi ürünler de ihraç edecek. Teknik şartları sağlayan 3 firma ihracat yapacak.
